to translate this article to Language of your choice.

'મારાથી આનંદશંકરની ટીકા થાય, તમારાથી ન થાય'
તડકભડક

ઘણાં લોકો પોતાનો અહ્મ સંતોષવા માટે પોતાના કરતાં અનેકગણો બૌદ્ધિક કે સામાજિક કે આર્થિક કે રાજકીય દરજ્જો ધરાવતી વ્યક્તિને રૂબરૂ મળીને,ફોન પર, પત્ર લખીને, ઈમેલ કરીને, ફેસબુક પર વોટ્સએપ પર ભલુંબૂરું કહી નાખે છે અને પછી પોતાના કૂવામાંના અન્ય મિત્રમંડૂકોની સમક્ષ કોલર ઊંચો કરીને કહેતા ફરે છેઃ જોયું, પેલાને તો આપણે રોકડું પરખાવી દીધું,આપણો તો સ્વભાવ જ એવો કે કોઈનીય સાડાબારી ન રાખીએ, એ ગમે તેવો તીસમારખાં હશે તો એ એને ઘેર!

કોઈકને 'રોકડું પરખાવતાં' પહેલાં સૌ પ્રથમ તો લાયકાત કેળવવી પડે એવું ટ્વિટ્ર એફબી અને વોટ્સએપના જમાનામાં કોઈને સમજવું જ નથી. અમિતાભ બચ્ચન કે સચિન તેન્ડુલકર સોશ્યલ મીડિયામાં હોય એનો અર્થ એ નથી કે તમને એમના વિશે બેફામ, આડેધડ, મનઘડંત બોલવાનો કે કમેન્ટ કરવાનો હક્ક મળી જાય. એમના વિચારો સાથે સહમત કે અસહમત થવાનો તમને હક્ક છે. અસહમત થતા હો તો ચૂપ રહેવાનો કે તમારી ર્તાિકક દલીલ વડે વિવેકથી ભિન્નમત પ્રગટ કરવાનો પણ હક્ક છે. પણ એમના વિચારોનો મેળ તમારી સાથે ન પડતો હોય ત્યારે એમને ઊતારી પાડવાનો, એમના વિશે જેમતેમ બોલવાનો કે એમનાં ધોતિયાં ખેેંચવાનો તમને હક્ક નથી. કોઈની પણ ટીકા કરતાં પહેલાં પોતાની પાત્રતા પુરવાર કરવી પડે. કોઈ ફિલ્મ વિશે જેણે ફિલ્મોનો વર્ષો સુધી અભ્યાસ કર્યો હોય તેના અભિપ્રાયમાં અને કોઈ ચવન્ની પ્રેક્ષક અભિપ્રાય ફેંકે એમાં આસમાન-પાતાળનો ફરક રહેવાનો. સચિન તેન્ડુલકર વિશે સુનીલ ગાવસ્કર કશુંક બોલે અને ગલીના પાનવાળાના ગલ્લે ઊભેલો કંઈક કમેન્ટ કરે એના મૂલ્યમાં પણ એટલો જ તફાવત રહેવાનો.

આનંદશંકર બાબુભાઈ ધ્રુવ (૧૮૬૯-૧૯૪૨) અને બળવંતરાય કલ્યાણરાય ઠાકોર (૧૮૬૯-૧૯૫૨) સમકાલીન સાહિત્યકારો. આનંદશંકર વિદ્વાન,ચિંતક અને ઉત્તમ ગદ્યકાર. બ.ક.ઠા.માં આ બધા જ ગુણ હોવા ઉપરાંત તેઓ કવિ અને સર્જક. બ.ક.ઠા.યુનિર્વિસટીમાં એમ.એ.ના કલાસ લેતી વખતે આનંદશંકરનો એક સાહિત્યકાર તરીકે અભ્યાસ કરાવે અને સતત ટીકાત્મક બોલે. બ.ક. ઠાકોરના ત્યારના વિદ્યાર્થી અને વિદ્વાન તરીકે ખ્યાતનામ થયેલા વિનોદ અધ્વર્યુએ આ વાત લખી છે. પ્રોફેસર ઠાકોર પાસેથી પ્રેરણા પામીને એમના જ વર્ગના એક વિદ્યાર્થીએ વર્ગમાં નિબંધવાચન કર્યું જેમાં આનંદશંકર પર ખૂબ પ્રહારો કર્યા. અધ્વર્યુસાહેબ લખે છેઃ બલ્લુકાકા સાંભળતા જાય અને સમર્થનમાં હોય તેમ ડોકું ધુણાવતા જાય. પણ નિબંધ અને વર્ગ પૂરો થયો એટલે 'મારાથી આનંદશંકરની ટીકા થાય, તમારાથી ન થાય તમને એ અધિકાર મેળવવાની બહુવાર છે.' એટલું જ કહીને ચાલ્યા ગયા.

વિનોદ અધ્વર્યુને એક ઝબકારામાં જ બ.ક.ઠા.ના. વ્યક્તિત્વનું ભીતર દેખાઈ ગયું તે સાથે એક મૂલ્યવાન પાઠ મળી ગયો.

જો કે, ટ્વીટર-વોટ્સએપ-ફેસબુકને થૂંકદાની સમજતા કેટલાંક મવાલી મેન્ટાલિટીના યુઝર્સને બ.ક.ઠા.ની આ વાત નહીં સમજાય કે 'મારાથી આનંદશંકરની ટીકા થાય, તમારાથી ન થાય. તમને એ અધિકાર મેળવવાની બહુવાર છે.'

જેઓ કશું જ સર્જી શકતા નથી તેઓ બેઠાં બેઠાં કૂથલીનું સર્જન કરે છે. ક્રિટિસિઝમ અને ગોસિપ વચ્ચેનું અંતર સમજી લેવું જોઈએ. મતાંતર કે ભિન્નમત (ડિસેન્ટ) અને નીંદા વચ્ચેના ભેદ વિશે પણ ખ્યાલ આવી જવો જોઈએ. ટીકા તંદુરસ્ત હોઈ શકે અને હેત્વારોપણવાળી ટીકા,બદઈરાદાપૂર્વક કરેલી ટીકા, માંદલા માનસમાંથી જન્મેલી રોગિષ્ઠ ટીકા પણ હોઈ શકે. નિર્દોષ ભાવે વ્યકત થયેલી તર્કબદ્ધ ટીકા દ્વારા જેની ટીકા થઈ હોય તેને પણ બે વાત નવી શીખવા મળતી હોય છે. એ સિવાયની ટીકાઓ ટીકા કરનારના બદસૂરત માનસની નીપજ હોવાની, પોતાનો ઈગો દેખાડવાની બાલિશ હુંસાતુંસી અને માથા ઉપર તપતા સૂર્ય સામે થૂંકવાની ચેષ્ટા હોવાની.

કાયદામાં તો આ અંગે ખાસ્સી એવી સ્પષ્ટતાઓ થઈ જ છે, જયાં કાયદાઓનો આધાર લેવાને બદલે નૈતિકતાના માપદંડોને આધારે ચાલવાનું હોય છે ત્યાં પણ આ અંગેનો નીરક્ષીર વિવેક જળવાવો જોઈએ. જયુડિશ્યલ મેજિસ્ટ્રેસી નીચલી અદાલતથી લઈને સેશન્સ, હાઈકોર્ટ કે ઈવન સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયર્મૂિત ચુકાદો આપે ત્યારે તમે એ ચુકાદા વિશે ટિપ્પણ કરતી વખતે જજસાહેબના મંતવ્ય સાથે અસહમતી દર્શાવવા બોલો કે લખો કે કોર્ટથી આવો ચુકાદો અપાય જ નહીં,

જજ પછાત દિમાગના છે, જજને નિવૃત્તિ પછી પદ્મશ્રી જોઈએ છે કે કોઈ કમિટીમાં બેસવું છે, જજ તો બેવકૂફૂ છે, એમનામાં અમુક જાતિ માટે દ્વેષભાવ છે, કોણે એમને આવા ઉચ્ચ આસને બેસાડવાની ભૂલ કરી, એ તો રિઝર્વડ ક્વોટાને લીધે ફાવી ગયા લાગે છે, કાયદાનું બે પૈસાનુંય જ્ઞાાન નથી- આ કે આવું કોઈ પણ વિધાન કન્ટેમ્પ્ટ ઓફકોર્ટ બને છે અને આ ગુનો સજાને પાત્ર છે. જજ પર ચારિત્ર્ય કે ભ્રષ્ટાચારના બેબુનિયાદ આરોપો લગાવીને કહો કે આ કારણસર એમણે આવું જજમેન્ટ આપ્યું તે તો કન્ટેમ્પ્ટ ઓફ કોર્ટનો ગુનો છે જ પણ આવો ચુકાદો આપવા પાછળ જજની કોઈક ગણતરીઓ હશે કે જજની બેવકૂફી હશે એવું જો તમે લખો કે બોલો તો પણ તે અદાલતના તિરસ્કારનો ગુનો બને છે.

તો શું તમે કોર્ટના ચુકાદા વિશે અભિપ્રાય ન આપી શકો? જજમેન્ટની ટીકા ન કરી શકો? જરૂર કરી શકો. ચુકાદો આપતી વખતે જજે ધ્યાન બહાર રાખેલી કે એમનાથી ધ્યાન બહાર રહી ગયેલી માહિતી પ્રત્યે નિર્દેશ કરીને તમે ટિપ્પણ કરી શકો કે જજે આ આ માહિતીઓને ધ્યાનમાં રાખી હોત તો ચુકાદાનું સ્વરૂપ જુદું હોત. ચુકાદાની દૂરગામી અસરો વિશે વિશ્લેષણ ના કરીને પણ ચુકાદાની ટીકા કરી શકો. ટૂંકમાં તમે જજની ટીકા ન કરી શકો, જજમેન્ટની કે ચુકાદાની ટીકા જરૂર કરી શકો અને જજમેન્ટની ટીકા કરતી વખતે જજની ક્ષમતા તથા નિષ્ઠા વિશે, એમની એબિલિટી તેમ જ ઈન્ટેગ્રિટી વિશે શંકા ન ઉઠાવી શકો. તમને જજમેન્ટ ન ગમે એટલે તમે જજને ગાળાગાળ ન કરી શકો. કાયદો આ બાબતમાં સ્પષ્ટ છે.

નૈતિકતાના માપદંડ પણ આવું જ કહે છે તમને કોઈ નાટક નથી ગમ્યું. તમે અનુભવી પ્રેક્ષક છો અથવા ઘડાયેલા નાટયસમીક્ષક છો. તમે કહી શકો કે નાટકની સ્ક્રિપ્ટમાં, નાટકના દિગ્દર્શનમાં, નાટકના અભિનયમાં, નાટકની જ લાઈટિંગમાં, સેટમાં, મ્યુઝિકમાં કે વેશભૂષામાં તમને કયાં,શું,કેટલું નથી ગમ્યું અને તમારી દૃષ્ટિએ એનું ધોરણ કેટલું ઊતરતું છે પરંતુ તમે એવું તો બિલકુલ બોલી કે લખી ન શકો કે દિગ્દર્શક બેવકૂક છે કે પેલા અભિનેતામાં તો પોતાનું નાક લૂછવાનીય ત્રેવડ નથી તે ચાલ્યા મોટા નાટક બનાવવા. આ ટીકા થઈ એવું ન કહેવાય, આને કૂથલી કહેવાય અને આપણા સમાજમાં, હરએક ક્ષેત્રમાં કૂથલીખોરોની કમી નથી. આ જ રીતે નાટકની સમીક્ષા કરનારને તમે નાટકની ટીકા કરતો રીવ્યૂ કરવા બદલ ક્રિટિસાઈઝ કરી શકો કે એની સમીક્ષામાં આ અધૂરપ છે, પેલી અધૂરપ છે, પણ સમીક્ષાથી અકળાઈને તમે બોલવા માંડો કે નાટયસમીક્ષકને નિર્માતાએ ઈન્ટરવલમાં બટાટાવડાં નહીં ખવડાવા હોય એટલે કે 'વ્યવહાર'નું કવર નહીં આપ્યું હોય એટલે કે પોતે લખેલું નાટક નિર્માતાએ ભજવ્યું નહીં એટલે એ હવે આ નાટકની ટીકા કરે છેઃ આવું જયારે બોલાય છે ત્યારે બોલનારની પોતાની ગટરક્લાસ મેન્ટાલિટી પ્રગટ થતી હોય છે.

પ્રશંસાની જેમ કોઈપણ ટીકાને આપણે એની ફેસ વેલ્યુથી સ્વીકારી લઈ શકીએ નહીં. ટીકા કરનારના આશયોમાં ઊંડા ઊતરીએ છીએ ત્યારે ખબર પડે છે કે ટીકાકારને વાસ્તવમાં દુઃખે છે પેટ પણ એ કૂટે છે માથું. કયારેક ટીકાકાર એકની ટીકા કરીને બીજાની પ્રશંસા કરવાનો કે બીજાને ઊંચા દેખાડવાનો ઈરાદો ધરાવતા હોય એવું પણ બને. કયારેક ટીકાકાર પોતાના વ્યક્તિત્વની, ઉછેરની કે માહિતી તથા જ્ઞાાનની મર્યાદાને કારણે અપૂરતી સમજણશક્તિ ધરાવતા હોય એમ પણ બને. કયારેક પહેલેથી જ આંખે ડાબલાં બાંધી રાખ્યા હોવાને કારણે, જે દેખાતું નથી તે સત્ય નથી, એવું માનીને ટીકા થતી હોઈ શકે તો કયારેક એને મળી ગયું તે મારી મહેનત-લાયકાત વધુ હોવા છતાં મને ન મળ્યું, માની લીધેલી અન્યાયની લાગણીને કારણે પણ કોઈ ટીકા કરતું હોય એવું બને.

સંકુચિત લોકોની બે ખાસિયતો હોય છેઃ એક તો, તેઓ કયારેય નક્કર ટીકાને સાચી રીતે સ્વીકારી શકતા નથી અને બીજું, કોઈના દ્વારા સાચી-ર્તાિકક ટીકા થયા પછી એની પાછળનાં કારણો સમજવાની કોશિશ કરવાને બદલે સામી આક્ષેપબાજી શરૂ કરી દે છે. આવું સંકુચિત માનસ ધરાવનારાઓનું જીવન હંમેશાં બંધિયાર હોવાનું અને ધીરે ધીરે ચવડ થઈ જવાનું. બીજાની સતત નિંદા કરવામાંથી કે પછી પોતાની જાતના સતત વખાણ કરવામાંથી જેઓ બહાર આવી શકે છે તેઓ જ જીવનમાં કશુંક બનાવી શકે છે અને પોતે કંઈક બની શકે છે. દિમાગ ખુલ્લું અને તાજું રાખવાની ટેવ ધરાવનારાઓ જ સર્જન કરી શકે, હંમેશાં તાજા રહી શકે.

__._,_.___

Posted by: imamdavadi@ymail.com

Reply via web post

•

Reply to sender

•

Reply to group

•

Start a New Topic

•

Messages in this topic (10)

Have you tried the highest rated email app?

With 4.5 stars in iTunes, the Yahoo Mail app is the highest rated email app on the market. What are you waiting for? Now you can access all your inboxes (Gmail, Outlook, AOL and more) in one place. Never delete an email again with 1000GB of free cloud storage.

World's Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Like us on facebook: amdavadi amdavadi

Visit Your Group