Wednesday 31 August 2016

[amdavadis4ever] સબ કો મિલે સુખ ક ા વરદાન…...ગમ ઔર ખુશી મેં ર્ફ્ક ન મહસૂસ હો જહાં!

 



Please use
http://translate.google.com/
to translate this article to Language of your choice.



બરાબર છે. દીવાનગી કોને કીધી છે? દીવાનગીમાં નશો હોય. દીવાનગીમાં ડાહ્યાડમરાપણું ન ચાલે, તર્ક ન ચાલે. એટલે, દીવાનગીના આલમમાં જે ભંગ પાડે એ બેવફ એવી ગાંડી વ્યાખ્યા સાચું પૂછો તો તર્કપૂર્ણ છે. દીવાનો માણસ આવું જ વિચારે. આ ગીત લખનાર આનંદ બક્ષી પ્રત્યે મને ખૂબ આદર છે. સરળતા-કમ-ગહનતા એમને સહજ સાધ્ય હતી. એ એકદમ બોલચાલની ભાષામાં ગીતો લખતાં. સાદો દાખલો લઈએ. ઉપર જણાવેલી પ્રણય મિલનવાળી સિચ્યુએશનમાં છેવટે જ્યારે ઘરે જવાની વાત થાય ત્યારે જનરલી છોકરાને ઘરે જવાની ઉતાવળ ન હોય, પણ છોકરીને રાતે મોડા પડવાનું ટેન્શન હોય (કમસે કમ ૧૯૬૦-૭૦નાં દાયકાની ફ્લ્મિોનાં એ યુગમાં તો એવું બનતું). તો, છોકરી ઘરે જવા માગતી હોય અને છોકરો ફ્રિયાદ કરે કે બસ, મુલાકાત પૂરી? સમય કેટલો ઝડપથી વીતી ગયો? આ અફ્સોસ આનંદ બક્ષી આટલાં જ સાદા શબ્દોમાં વ્યક્ત કરેઃ કિતની જલ્દી યે દિન ઢલતે હૈ, હાય. સામે પક્ષે છોકરી અંધારું ચીંધતાં કહે છેઃ' પિયા દેખો, દિયે જલતે હૈ'. અને ગીતનું મુખડું જુઓઃ 'અચ્છા, તો હમ ચલતે હૈ'.
ફ્લ્મિ 'આન મિલો સજના' (૧૯૭૦) માટે આનંદ બક્ષીએ લખેલા આ ગીત -અચ્છા, તો હમ ચલતે હૈ-ની સરખામણી ફ્લ્મિ હમ દોનો માટે સાહિરે લખેલા ગીત – અભી ના જાઓ છોડકર – સાથે કરવા જેવી છે. બન્ને ગીતોમાં સિચ્યુએશન સમાન છે. હીરોની પ્યાસ અધૂરી છે અને હીરોઈનને ઘરે જવાની ઉતાવળ છે. અક્ષય મનવાણીએ પોતાનાં પુસ્તક સાહિર લુધિયાનવીઃ 'ધ પીપલ્સ પોએટ' માં આ બે ગીતોની સરખામણી કરી છે. એમના મતે અભી ના જાઓ છોડકરમાં અલૌકિકતાનો અહેસાસ છે. જ્યારે અચ્છા, તો હમ ચલતે હૈ દુન્યવી છે, બોલચાલની ભાષામાં રજૂઆત કરે છે. વાત સાચી છે. આનંદ બક્ષીના ગીતમાં હીરો-હિરોઈન વચ્ચેનો સંવાદ જુઓ. હીરોઃ કિસી ને દેખા તો નહીં તુમ્હેં આતે. હિરોઈનઃ નહીં મૈં આયી હૂં છુપકે છુપાકે. હીરોઃ દેર કર દી બડી, ઝરા દેખો તો ઘડી. હિરોઈનઃ ઓફ્ફે મેરી તો ઘડી બંદ હૈ. હીરોઃ તેરી યે અદા મુઝે પસંદ હૈ. હિરોઈનઃ દેખો બાતેં-વાતેં કર લો જલ્દી જલ્દી. ફ્રિ ના કહના અભી આઈ, અભી ચલ દી. હીરોઃ તો આઓ પાસ બૈઠે પલ દો પલ. હિરોઈનઃ આજ નહીં કલ, આજ નહીં કલ.

અભી તો કુછ કહા નહીં, અભી તો કુછ સુના નહીં.

સાચું પૂછો તો 'હમ દોનો' એક સાવ સામાન્ય વાર્તા ધરાવતી ફ્લ્મિ છે. કહેનાર એવું પણ કહી શકે કે વાતમાં કશો માલ નથી. બે પુરુષોના ચહેરા એકસરખા હોવાને લીધે કેવી ગેરસમજ ફેલાય છે અને છેવટે કઈ રીતે એ ગેરસમજ દૂર થાય છે એ છે આ ફ્લ્મિની ઉપરછલ્લી વાર્તા, પરંતુ લેખક વિજય આનંદ હમશકલ વિશેની આવી 'ફ્લ્મિી' વાર્તામાં ચહેરા વિનાનાં વિલન તરીકે યુદ્ધને ઊભારીને ફ્લ્મિને જબરી ઊંચાઈ પર લઈ ગયાં છે. મુદ્દો છે, યુદ્ધની ભયાનકતા. યુદ્ધમાં થતી જાનહાનિ તો ભયાનક છે જ, પરંતુ જે લોકો મોરચે નથી જતાં, તેમના પર પણ યુદ્ધનો કેટલો ભયંકર પ્રભાવ પડે છે એની વાત કહેતી ફ્લ્મિ છે, હમ દોનો. યુદ્ધને લીધે સામાન્ય માણસોના જીવનમાં કેવાં કેવાં યુદ્ધો આવી પડે છે એની એમાં વાત છે. બીજી રીતે કહીએ તો 'યુદ્ધ પછીના યુદ્ધ' વિશેની આ ફ્લ્મિ છે. એક પત્ની (નંદા), એક પ્રેયસી (સાધના) તથા બે માતાઓ (લીલા ચીટણીસ અને લલિતા પવાર) યુદ્ધને કારણે કેટકેટલી વેદના વેઠે છે એ વિશેની આ ફ્લ્મિની વાર્તામાં જ્યારે યુદ્ધ છેડાય છે, ત્યારે પડદા પર એક તરફ્ માતા-પત્ની-પ્રેયસી દર્શાવાય છે. બીજી તરફ્ હિન્દુ-મુસ્લિમ-શીખ-ઈસાઈ ધર્મસ્થળોનાં દૃશ્યો છે અને ત્રીજી તરફ્ છે, યુદ્ધભૂમિ પર લડતાં-ઘવાતાં-મરતાં જવાનો, વિમાનોમાંથી વરસતા બોમ્બ તથા રણભૂમિ પર મંડરાતાં ગીધો.
પડોશી દેશ બહુ આડા ચાલે ત્યારે એને યુદ્ધ વડે સીધા કરવા જોઈએ એવો વિચાર કોઈને પણ આવી શકે, પરંતુ અહિંસાપ્રેમી ગાંધીની માફ્ક યુદ્ધવિરોધી ફ્લ્મિકાર વિજય આનંદ અને ગીતકાર સાહિર લુધિયાનવી આ ફ્લ્મિ દ્વારા, ફ્લ્મિનાં ગીતો દ્વારા એકદમ શાંતિથી, પ્રેમથી, સમજાવટપૂર્વક યુદ્ધવિરોધી સંદેશ આપે છે. સાહિર તો અગાઉ પણ કેટલીક યાદગાર યુદ્ધવિરોધી રચનાઓ આપી ચૂકયા, જેમાંની એક કવિતા વિશે આ શ્રેણીમાં આપણે વિગતે વાત કરેલી. તમને કદાચ એ યાદ હશેઃ ખૂન અપના હો યા પરાયા હો, નસ્લે-આદમ કા ખૂન હૈ આખિર. જંગ તો ખુદ હી એક મસલા હૈ, જંગ ક્યાં મસલોં કા હલ દેગી. ખૂન ઔર આગ આજ બરસેગી, ભૂખ ઔર એહતિયાજ (અછત-ભૂખમરો) કલ દેગી. ઇસલિયે, અય શરીફ્ ઈન્સાનો, જંગ ટલતી રહે તો બહેતર હૈ. આપ ઔર હમ સભી કે આંગન મેં, શમા જલતી રહે તો બેહતર હૈ.

આ સુંદર પૃથ્વી કદરૂપી ન બને, માણસમાત્ર સુખી થાય, મા-બહેનો નિરાધાર ન બને, રણભૂમિ પર લાશો ન રઝળે એ માટે હે અલ્લા, હે ઈશ્વર, સૌને સદબુદ્ધિ આપ. ભજનનું ફેકસ સદબુદ્ધિ પર છે, સમજદારી પર છે. એટલે તો છેલ્લાં અંતરમાં કહ્યું છે કે હે ઉપરવાળા, નિર્બળને તું બળ આપ અને બળવાનોને જ્ઞાાન આપ, યુદ્ધ ટાળવાની સમજ આપ. ભજનો સામાન્ય રીતે ફ્ક્ત ભક્તિની જ વાત કરતાં હોય છે અને હૃદયને જ સ્પર્શતાં હોય છે, પરંતુ આ ભજન જેટલું દિલને તેટલું જ દિમાગને પણ સ્પર્શે એવી રીતે લખાયું છે અને એનું ફ્લ્મિાંકન પણ વિજય આનંદે એવી જ રીતે કર્યું છે કે જોનારનું હૃદય કૂણું બનવા ઉપરાંત દિમાગ પણ સક્રિય બને. સમય કાઢીને આ ભજન યુ-ટયૂબ પર અચૂક જોજો. અને હા, તમે જો જરા સંવદેનશીલ હોવ તો એક ખાનગી સૂચન એ છે કે આ ભજન ખાનગીમાં જોવું, કારણ કે શક્ય છે આ ભજન જોઈને તમારી આંખો ભીંજાય અને કોઈ તમને રડતાં જુએ એ વાત કદાચ તમને ન પણ ગમે. 

 

 

જીવનમાં જબ કોઈ બાત બિગડ જાયે, જબ કોઈ મુશ્કિલ પડ જાયે ત્યારે મગજ હળવું કરવા માટે, ફ્રેશ થવા માટે એક 'પાગલ-ગીત' સાંભળવા જેવું ખરું. ભલભલા ગંભીર મનુષ્યના ચહેરાની કડકમાં કડક રેખાઓને ઢીલી કરી શકે એવું એ ગીત છે, મેરી પ્યારી બિંદુ, મેરી ભોલી રી બિંદુ. ફ્લ્મિ 'પડોશન'ના આ ગીતમાં રંગકર્મી ગાયક વિદ્યાપતિ (કિશોર કુમાર) જે રીતે રૂપાળી પડોશણ બિંદુ(સાયરા બાનુ)ને આકર્ષિત કરવા માટે ભોલા (સુનિલ દત્ત)ને માર્ગદર્શન આપે છે એમાં ભારોભાર ગાંડપણ છે. કન્યા (બિંદુ એટલે સાયરા બાનુ)ને શું કહેવું એવા સવાલનાં જવાબમાં કિશોર કુમાર વીખરાયેલા વાળની લટ ઉલાળીને શરૂ કરે છે 'કહના, મેરી પ્યારી બિંદુ… મેરી પ્રેમ કી નૈયા બીચ ભંવર મેં ગુડ ગુડુ ગોટે ખાએ, ઝટપટ પાર લગા દે.' આવું ગાતી વખતે કિશોર કુમાર અને એમના શાગીર્દો (મુકરી, કેશ્ટો, રાજકિશોર) જે રીતે બેય હાથના હલેસા હલાવીને નૈયા પાર લગાવવાની માગણી કરતો અભિનય કરે છે એ અત્યંત લાઉડ, બેફમ, ગાંડપણભર્યો હોવા છતાં લાજવાબ છે. અહીં કોઈ પ્રોફેશનલ ડાન્સ કોરિયોગ્રાફ્રનું માર્ગદર્શન નથી. કિશોર-સુનિલ-મુકરી-કેશ્ટો-રાજકિશોરની ટોળકીને જાણે રીતસર છુટ્ટી મૂકી દેવાઈ હોય અને કહેવાયું હોય કે તમને જેમ ફવે તેમ કરો… અને પછી જે રીતે એ પાંચેય જણ ફ્રીકઆઉટ મોડમાં ગીત જમાવે છે… એ જાતે જ જોઈ લેજો. મેં ક્યાંક એવું વાંચ્યું કે સાંભળ્યું છે કે અંગત જીવનમાં મધુબાલાની છેવટની બીમારી અને બીજી અનેક તકલીફેથી ભારે પીડિત એવા કિશોર કુમારે સેટ પર બધી પીડાઓને હૃદયમાં ધરબીને આ 'પીડાશામક' ગીતની જમાવટ કરેલી. ખેર, ન કેવળ આ 'મેરી પ્યારી બિંદુ'વાળું ગીત, બલકે મહેમૂદ સામે સુનિલ-કિશોરની જોડીનું પેલું ગીત 'એક ચતુર નાર બડી હોશિયાર' પણ હિન્દી ફ્લ્મિજગતનાં અમર રમૂજી ગીતોની યાદીમાં હકથી સ્થાન જમાવે એવું છે. આ બેય ગીતો યુટયૂબ પર મેં અનેકવાર જોયા હતાં અને મારા મનમાં એવી છાપ હતી કે 'પડોશન' મતબલ કોમેડી.
પરંતુ એક દિવસ પેલું મસ્ત ગંભીર, રોમેન્ટિક ગીત, 'કહના હૈ, કહના હૈ, આજ તુમ સે યે પહલી બાર, તુમ હી તો લાઈ હો જીવન મેં મેરે પ્યાર, પ્યાર, પ્યાર…' મેં યુટયૂબ પર જોયું. આર.ડી. બર્મનના માતબર સંગીતનાં જોરે ધારદાર બની શકેલા એ ગીતનું ફ્લ્મિાંકન મેં જોયું ત્યારે મને આઘાત લાગ્યો. હા, આઘાત જ, કારણ કે આ ગીત ગંભીર છે, કૂણું છે, રોમેન્ટિક છે, પણ પરદા પર એની રજૂઆત રમૂજી છે. મને ખબર નહોતી કે આ પણ 'પડોશન'નું જ ગીત છે. ગીતમાં હીરો કહે છેઃ તુમસે કહનેવાલી ઔર ભી હૈ પ્યારી બાતેં, સામને સબકે બોલો કૈસે કહ દૂં સારી બાતેં… એ સાંભળીને લાગે કે આ તો હીરો-હિરોઈન વચ્ચે એકાંતમાં થયેલો સંવાદ હશે, પણ પડદા પર જોયું તો ખબર પડી કે આમાં એકાંત તો ક્યાંય છે જ નહીં. હીરોઈન પણ ઘરમાં અનેક મહેમાનથી ઘેરાયેલી છે અને સામેના ઘરમાં એ જ ખેપાની કિશોર કુમાર, સુનીલ દત્ત, મુકરી, કેશ્ટો અને રાજકિશોરની મંડળી ધમાલપૂર્વક આ ગીત ગાઈ રહી છે. અલબત્ત, ફ્લ્મિની વાર્તાના પ્રવાહમાં આ ગીત બરાબર વહી જાય છે, પણ જેણે ક્યારેય આ ગીતનું ફ્લ્મિાંકન જોયું ન હોય એવો માણસ પહેલીવાર આ ડાહ્યાડમરા ગીતનું તોફની ફ્લ્મિાંકન જુએ તો એને આઘાત લાગી શકે.

અહીં તો ખેર, હજુ પણ આ છૂટછાટ ચલાવી શકાય (અને ઇવન વધાવી પણ શકાય), પરંતુ બીજાં અનેક ગીતો એવા હોય છે જે જિંદગીભર બહુ પ્રેમથી અને રસથી સાંભળ્યા હોય, પરંતુ ક્યારેક મોકો મળે અને એનું ફ્લ્મિાંકન જોવા મળે ત્યારે બધી મજા બગડી જાય. ગીતનું સંગીત જોરદાર હોય, શબ્દો પણ શાનદાર હોય, પરંતુ ફ્લ્મિમાં જોઈએ ત્યારે એવો વિચાર આવી શકે કે આના કરતાં તો આ ગીત ક્યારેય જોયું જ ન હોત તો સારું હતું.

 

બીજી તરફ્, કેટલાક અપવાદરૂપ ગીતો એવા પણ છે જે માત્ર સાંભળવા કરતાં જોવામાં વધુ મજા પડે. જેમ કે, ફ્લ્મિ 'તીસરી કસમ'નું પેલું ગીત, 'ચલત મુસાફ્રિ મોહ લિયા રે પીંજડેવાલી મૂનિયા'. એ ફ્લ્મિમાં હીરો રાજ કપૂર છે, ધ ગ્રેટ શોમેન રાજ કપૂર, પણ આ ગીતમાં તો રાજ કપૂર ફ્ક્ત કોરસના એક ગાયક તરીકે, મિત્રમંડળીના એક સભ્ય તરીકે બાજુમાં બેસીને ગીતમાં સૂર પુરાવે છે અને અને નાનકડી ડફ્લી વગાડે છે. પડદા પર ગીત ગાય છે ક્રિશન ધવન નામનો સાવ ઓછો જાણીતો કલાકાર. છતાં, ગીતની જમાવટ જુઓ, ગીતની ઊર્જા જુઓ તો જલસો પડી જાય. ટૂંકમાં, એકદમ અધિકૃત-ઓથેન્ટિક ફ્લ્મિાંકન. 'તીસરી કસમ'નાં બીજાં ગીતો પણ જેટલાં સાંભળવા ગમે એટલાં જ જોવાં ગમે તેવાં છે. જે ફ્લ્મિનાં બધાં ગીતો જોવા-સાંભળવામાં સરખી જમાવટ કરે એવી બહુ ઓછી ફ્લ્મિોમાંની કેટલીક અત્યારે આ લખતી વખતે યાદ આવે છે તે આ છેઃ તીસરી કસમ, પ્યાસા, ફ્રિ સુબહ હોગી (જેના ગીતો વિશે આપણે અગાઉ વાત કરી). અને, હમ દોનોં.
'હમ દોનોં'નાં બધેબધાં ગીતોમાં શબ્દો અને સંગીત જેટલાં મજબૂત છે એટલું જ સચોટ છે એનું ફ્લ્મિાંકન. હમ દોનોંના ગીતો સાંભળો તો એવું લાગે કે વાહ, પૈસા વસૂલ થઈ ગયા. અને એ ગીતો જ્યારે તમે ભજવાતાં જુઓ ત્યારે એવું લાગે કે વાહ, પૈસા ડબલ વસૂલ થયા. 'કભી ખુદ પે કભી હાલાત પે રોના આયા', 'દુઃખ ઔર સુખ કે રાસ્તે બને હૈ સબકે વાસ્તે', 'અભી ના જાઓ છોડકર', 'અલ્લા તેરો નામ, ઇશ્વર તેરો નામ, સબકો સન્મતિ દે ભગવાન'… એકએકથી ચડે એવાં ગીતો અને એનું એટલું જ માતબર ફ્લ્મિાંકન. હજુ વધુ એક ગીત યાદ આવે છે આ ફ્લ્મિનું- મૈં જિંદગી કા સાથ નિભાતા ચલા ગયા, હર ફ્ક્રિ કો ધૂએં મેં ઊડાતા ચલા ગયા. ગીતની સિચ્યુએશન એવી છે કે અમીર હિરોઈનના બાપે મારેલા ટોણાથી વિફ્રેલો ગરીબ હીરો આનંદ (દેવ આનંદ) હિરોઈનનાં ઘરેથી નીકળ્યા પછી રસ્તામાં 'સૈનિકો જોઈએ છે' એવી જાહેરાત જોઈને સીધો ફૈજી બનવા ઉપડી જાય છે, સૈનિક તરીકે તાલીમ લે છે, તોપગોળા અને બંદુકોની ગોળીઓની ધણધણાટીઓ અનુભવે છે. એ ફૈજી જીવનમાં ઓતપ્રોત થઈ જાય છે.

ગમ ઔર ખુશી મેં ર્ફ્ક ન મહસૂસ હો જહાં,

 

જાણે ગીતાનો ઉપદેશ જોઈ લો. ન રાગ, ન દ્વેષ. ન ગમ, ન ખુશી. બસ, સ્થિતપ્રજ્ઞાતા. એવું લાગે જાણે હીરો મોક્ષને પ્રાપ્ત કરી ચૂક્યો છે, બ્રહ્મજ્ઞાાન મેળવી ચૂક્યો છે. પણ અસલમાં એવું નથી. એ ફ્ક્ત એટલું જ કહે છે કે જિંદગી મને જ્યાં લઈ જઈ રહી છે ત્યાં હું જઈ રહ્યો છું. હવે હું એ તબક્કે પહોંચ્યો છું કે દિલ રાજી પણ નથી થતું કે દુઃખી પણ નથી થતું. પરંતુ જિંદગી તો વહેતી રહે છે. હજુ તો સુખ-દુઃખથી પર થવાની આ વાત હીરો કહે છે એની પૂરી પાંચ મિનિટ પણ નથી પસાર થતી ત્યાં હીરો દુઃખી દુઃખી થઈ જાય છે. એણે માનેલું કે એ હિરોઈનને ભૂલી ચૂક્યો છે, પણ થોડી જ વારમાં એને બધું યાદ આવી જાય અને એ ગાઈ ઊઠે છેઃ કભી ખુદ પે, કભી હાલાત પે રોના આયા.
ઘડીકમાં સુખ-દુઃખથી પર થવાની વાત કરવી અને થોડી જ વારમાં દુઃખની અનુભૂતિથી રડી પડવું. ના, આમાં વિરોધાભાસ નથી. આને કહેવાય પુખ્ત રજૂઆત. માણસ છેવટે માણસ છે. હસતાં હસતાં રડી પણ પડે. ઊંચી ઊંચી વાતો કરતાં કરતાં અચાનક ઉદાસીની ખીણમાં પટકાઈ પણ શકે. આવા આરોહ-અવરોહને સહેજ પણ સાંધા કે વાંધા વિના રજૂ કરવામાં ફ્લ્મિકાર વિજય આનંદ, ગીતકાર સાહિર લુધિયાનવી અને સંગીતકાર જયદેવે મળીને જે કમાલ કરી છે એને લીધે સાવ સામાન્ય વાર્તા ધરાવતી ફ્લ્મિ હમ દોનોં અસામાન્ય ઊંચાઈને ધારણ કરે છે. એ ત્રણેયને સલામ. તમને આ ગીત કદાચ યાદ હશે જ. ગીત મોંઢે ન હોય તો આ ત્રણ મહારથીઓને શ્રદ્ધાંજલિ આપવા માટે અને ખાસ તો તમારા પોતાના જીવનને વધુ સમૃદ્ધ બનાવવા માટે ગોખી રાખો, આ ગીતઃ

મૈં ઝિંદગી કા સાથ નિભાતા ચલા ગયા,
હર ફ્ક્રિ કો ધૂંએં મેં ઉડાતા ચલા ગયા.
બરબાદિયોં કા સોગ મનાના ફ્ઝિૂલ થા,
બરબાદિયોં કા જશ્ન મનાતા ચલા ગયા.
જો મિલ ગયા ઉસી કો મુકદ્દર સમઝ લિયા,
જો ખો ગયા મૈં ઉસકો ભૂલાતા ચલા ગયા.
ગમ ઔર ખુશી મેં ર્ફ્ક ન મહસૂસ હો જહાં
મૈં દિલ કો ઉસ મકામ પે લાતા ચલા ગયા.
મૈં ઝિંદગી કા સાથ નિભાતા ચલા ગયા.

__._,_.___
Posted by: Bhupendra Jesrani <jesranibd@yahoo.co.in>
Reply via web post • Reply to sender • Reply to group • Start a New Topic • Messages in this topic (1)
Have you tried the highest rated email app?
With 4.5 stars in iTunes, the Yahoo Mail app is the highest rated email app on the market. What are you waiting for? Now you can access all your inboxes (Gmail, Outlook, AOL and more) in one place. Never delete an email again with 1000GB of free cloud storage.
World&#39;s Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Like us on facebook: amdavadi amdavadi

.

__,_._,___
Posted by at

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)