[amdavadis4ever] તડકભડક - Gujarati (Posted by B D Jesrani)

 

Please use http://translate.google.com/ to translate this article to Language of your choice. કેટલું બોલવું, ક્યારે બોલવું, કેવું બોલવું તડકભડક : સૌરભ શાહ આટઆટલું ભણ્યાગણ્યા પછી ન તો આપણને બોલતાં આવડે છે, ન સાંભળતાં, ન લખતાં, ન વાંચતાં. લખવાનું સીમિત થઈ ગયું છે વોટસએપના મેસેજીસ પૂરતું અને વાંચીએ છીએ બીજાઓએ મોકલેલા ફોરવર્ડ્સ જેમાં મોટેભાગે સુવાક્યો કે ચિંતનકણિકાઓના નામે બાયલા, ચાંપલા, વાયડા અને વેવલા એવા સ્ટુડો ચિંતન ઠાલવેલાં હોય છે. દા.ત."શાકભાજી વેચતી એક દીકરીને પૂછયું. 'બેટા,પાલક છે?' એણે કહ્યું:'સાહેબ, પાલક હોત તો શાકભાજી કેમ વેચું!' સમજાય એમને વંદન" આવી વાયડી પોસ્ટ્સ પર ઓવારી જનારાઓ તમારી આસપાસ હોય ત્યારે ખરેખર સિરીયસ અને મેચ્યોર્ડ વાતો કોની સાથે કરવી? ક્યારે કરવી? 'આ ભાજપ સરકારનું તમને શું લાગે છે? ટકશે ખરી?' તમામ વાતો ખૂટી પડે ત્યારે લોકો એકબીજાને આ સવાલ પૂછતા થઈ જાય છે. આપણામાંના લગભગ દર બીજા માણસને એક કુટેવ હોય છે કે વાતચીતમાં બે સેકન્ડનો પણ વિરામ પડે કે તરત જ પ્રશ્ન છૂટેઃ 'બીજા શું ખબર છે?' વાત કરવાની કળા આપણે ધીમે ધીમે ગુમાવતા જઈએ છીએ. લખવાની કળા, પત્રો કે રોજનીશી ઈત્યાદિ લખવાની કળા, તો ક્યારની ગુમાવી ચૂક્યા છીએ. પત્રવ્યવહાર હવે માત્ર સંદેશવ્યવહાર બની ગયો છે. સેલફોન, ઈમેલ, વોટસએપ, એસએમએસ, ટ્વિટર અને સ્કાઈપથી બે વ્યક્તિઓ વચ્ચે સમજાતુ અંતર સદંતર ભુંસાઈ ગયું છે. બે વ્યક્તિઓ વચ્ચેનું હૃદયનું અંતર આમાં કેટલું ઘટયું? ફોન પર કે રૂબરૂમાં વાત કરવાની કળા લુપ્ત થતી જાય છે. વાતો ખૂટી પડે એટલે કોઈની િંનંદા, કુથલી, ટીકા શરૂ થઈ જાય અને એ પણ ખૂટે ત્યારે 'છેલ્લે કયું પિક્ચર જોયું?' આ સવાલ પર આવીને વાત અટકે. આવડત વિના વાત કરનારાઓનો આ સનાતન સવાલ હોય છે. છેલ્લે કયું પિક્ચર જોયું? જાણે પિક્ચર જોવા સિવાયની બીજી કોઈ એક્ટિવિટીનું મહત્ત્વ જ ન હોય જીવનમાં. વાતો કર્યા કરવાની આદત ધરાવનારાઓને ચોંકાવી મૂકે એવું સંશોધન માનસશાસ્ત્રીઓએ કર્યું છે. તેઓ કહે છે કે આપણે બીજા સમક્ષ બોલીએ છીએ તે વાસ્તવમાં આપણા અહમ સાથેનો, ઈગો સાથેનો વાર્તાલાપ હોય છે. સામે એક જ વ્યક્તિ બેઠી હોય કે આખું મિત્રવર્તુળ બેઠું હોય કે ચિક્કાર સભાગ્રહમાં શ્રોતાઓ બેઠા હોય, બોલનાર વ્યક્તિ અભાનપણે સામેવાળા પર પ્રભાવ પાડવાની સતત કોશિશ કરતી હોય છે. હું જે બોલું તે સામેવાળા બરાબર સાંભળે, મનમાં ઉતારે અને એ મારાથી પ્રભાવિત થાય આવા વિચારો દરેક બોલનારના અજાગ્રત મનમાં ઘૂમરાતા હોય છે, એવું માનસશાસ્ત્રીઓ માને છે. કેટલાંક વાત કરનારાઓ તદ્ન સ્વકેન્દ્રીય હોય છે. પોતાની દરેક વાતનો દરેક મુદે ન્યુયોર્ક ટાઈમ્સના તંત્રીલેખ જેટલો અગત્યનો છે એવું તેઓ માનતા હોય છે. સ્વર્ગસ્થ કવિ હરિન્દ્ર દવે એક દિવસ કેટલાંક મિત્રો સાથે બેઠા હતા ત્યારે એક મિત્રે કહ્યું કે, આપણે વાતો કરીએ ત્યારે સાંભળીએ છીએ ખરા? આપણે જે કહેવાનું હોય એ કહેવા માટે એટલા તત્ત્પર હોઈએ છીએ કે સામી વ્યક્તિ તેની વાત પૂરી કરે કે તરત જ આપણી વાત શરૂ કરી દઈએ છીએ. વાસ્તવમાં આપણે સામી વ્યક્તિની વાત સાંભળતા નથી હોતા પણ એ વાત પૂરી થાય કે તરત જ આપણી વાત શરૂ કરી દેવાની રાહ જોતા હોઈએ છીએ. હરીન્દ્રભાઈએ પણ કબૂલ કર્યું કે, 'કોઈ પણ વાતચીતમાં સામી વ્યક્તિ કંઈક કહેતી હોય એ સમજવાને બદલે મારે જે કંઈ કહેવું હોય તે જ કહેવા માટે શબ્દો મનમાં ગોઠવવા માંડું એવું ઘણીવાર બન્યું છે. સામી વ્યક્તિ જે કંઈ કહે તે સમજવાનો પ્રયત્ન તો ભાગ્ય જ કરીએ છીએ' હરીન્દ્ર દવે જેવી કબૂલાત આપણે સૌએ કરવી પડે.  નિખાલસ વાતોમાંથી મનુષ્ય સ્વભાવની અસલિયત ટપકે છે. કોણ પોતાની ખરી લાગણીને કેવી રીતે ખોલે છે, કેવી રીતે ઢાંકે છે અને કોની પાસે પોતાના દરેક વર્તનને વાજબી ઠેરવવા કેવાં કારણો છે આ તમામ નોંધ આપણું અર્ધજાગ્રત મન કરતું રહે છે. મનુષ્યસ્વભાવની સાચી ઓળખ સામેની વ્યક્તિ અસાવધ હોય, ગાર્ડેડ ન હોય, ત્યારે થતી વાતચીત દરમ્યાન મળે છે. સૌથી કપટી લોકો ચોવીસે કલાક વાતચીતમાં સભાનતાનો બુરખો લઈને ફરતા હોવાના. તેઓ બહુ ઓછું બોલે. મીંઢા હોવાના. બીજાઓના મોઢામાં આંગળાં નાખીને બોલાવતાં એમને સારું ફાવે. મોટાભાગના લોકો સાહજિકતાથી વ્યવહાર ચલાવતા હોય છે. તમારી સાથે પોતે વાતચીત કરે છે એવી સભાનતા એ વ્યક્તિનું તમારી સાથેનું અંતર વધારી મૂકે છે. બિલકુલ સહજતાપૂર્વક થયેલી વાતચીત આત્મીયતામાં ઉમેરો કરે છે. ખૂબ બધી વાતચીત દરમ્યાન શબ્દોના દરિયા છલકાય છતાં જેને કાગળ પર ઉતારી શકીએ એવી કોઈ નક્કર વાત એમાંથી ન નીકળે એ શક્ય છે. એનો અર્થ એ નથી કે આ વાતો અર્થહીન હતી. એનો અર્થ એ છે કે એ વાતો નિર્હેતુક હતી. એજન્ડા સાથેની વાતોની મિનિટ્સ લખી શકાય, હેતુ વિનાની વાતો સુગંધ બનીને તમારી ચારેકોર પ્રસરી જાય. કેટલાંક બોલનારાઓ એવા હોય છે જેમને સાંભળ્યા જ કરીએ એવું મન થાય. વાત માંડવાની એમની રીત, એમના અવાજનો વૈભવ, એમની દલીલો અને એમના તર્ક, એમની કલ્પનાઓ- આ બધું જ સાંભળનારાઓ માટે એક વાતાવરણ રચી આપે. જેમના મિત્રવર્તુળમાં આવી વ્યક્તિ હોય એ બડભાગી ગણાય. બોલનારા માટે સૌથી અગત્યનો મુદે છે ક્યાં અટકવું એનો વિવેક. જાહેરમાં બોલનારને પણ આ લાગુ પડે. વાત પૂરી કરીશ તો મારા પરથી ધ્યાન હટીને બીજા પર જતું રહેશે એવા ભયથી કેટલાંક લોકો વાતોનો દોર લંબાવતા જાય, લંબાવતા જ જાય, છેવટે આખી ફિરકી ઉકેલાઈ જાય અને સાંભળનારાઓ ફરી ક્યારેય આની સાથે બેસવું નહીં એવો નિર્ણય કરીને ઊભા થઈ જાય. ઉમાશંકર જોશી કહેતા કે,'મારી પસંદગીનો ક્રમ કંઈક આવો છે...વાતો કરવા મળે ત્યાં સુધી વાંચતો નથી અને વાંચવાનું મળે ત્યાં સુધી લખતો નથી!' ઉત્તમ કક્ષાનું વિપુલ સર્જન કરનારા ઉમાશંકર જોશી જેવા સાહિત્યકારો લેખન કરતાં વધુ મહત્ત્વ વાંચનને અને વાંચવાની પ્રવૃત્તિ કરતાં વધુ મહત્ત્વ વાતચીતને આપતા હોય એમાં નવાઈ નથી. ખૂબ ઓછાબોલા શાંત, ગંભીર અને ઠરેલ (મીંઢા નહીં) જેવા વિશેષણોથી ઓળખાતા લોકોને પણ પોતાની પસંદગીની વ્યક્તિઓ સાથે નિરંતર વાતો કરવી ગમતી હોય છે. તેઓની ઓછાબોલી વ્યક્તિ તરીકેની છાપ કદાચ જાણી જોઈને એમણે પોતે જ ઊભી કરી હોય છે જેથી જેની ને તેની સાથે લાંબી લાંબી દલીલોમાં ઊતરીને થતાં સમય-શક્તિનો વેડફાટ ટાળી શકાય. જેમને સાંભળ્યા કરવાનું મન થાય એવા બોલનારાઓ આજકાલ ઓછા થઈ ગયા છે. અહીં જાહેરમાં, માઈક પરથી પ્રવચન કરતા લોકોની વાત નથી. અંગત મુલાકાતો કે પ્રાઈવેટ મેહફિલોમાં થતી ગોષ્ઠિઓની વાત છે. મુગ્ધ થઈને જેમને સાંભળ્યા જ કરીએ એવી વ્યક્તિઓને રૂબરૂ મળવાનો લહાવો જ કંઈક ઔર છે.આવી વ્યક્તિઓ ફેેમસ કે જાણતી જ હોય એ જરૂરી નથી. ઊલટાનું, જાણીતી ન હોય તો વધારે સારું. જેમની સાથે પરિચય કે સંબંધ હોય એની સમક્ષ જાણીતી વ્યક્તિઓ મોટેભાગે એક અદૃશ્ય કવચ રાખીને વાત કરતી હોય છે. આવું કરવું એમના માટે કદાચ જરૂરી હશે, એમની પોતાની પ્રાયવસી જાળવવા. વ્યક્તિ જાણીતી હોય કે અજાણી-એે જ્યારે પોતાના આત્મીય લોકો સાથે ગપ્પાં લગાવતી હોય ત્યારે એ ક્ષણોને કાયમ સંઘરી રાખવાનું મન થાય. એમના બોલવામાં ગંભીરતાની સાથે રમતિયાળપણું હોય, છલોછલ લાગણીઓની સાથે ભારોભાર તર્ક પણ હોય અને દુનિયાને જોવાની વિશાળ દૃષ્ટિની સાથોસાથ વિષયના ઊંડાણમાં જવાની ક્ષમતા હોય. બોલવું એ સૌથી સહેલું લાગતું અઘરું કામ છે. બોલનારે બોલતાં પહેલાં કરેલી વિચાર પ્રક્રિયાને ક્યારેક આપણે બિલકુલ ધ્યાનમાં લેતા નથી. દરેક બાબતનો દુરપયોગ કરતાં માણસને આવડી ગયું છે એટલે વાણીનો દુર્વ્યવહાર કરનારા કૂથલીખોરો પણ મળી આવે પરંતુ અહીં વાણીનો સદુપયોગ કરનારાઓની વાત છે. જેમની વાતો આકર્ષક લાગતી હોય એમની વાકધારામાં ખલેલ પાડયા વિના એકીટશે એમને જોતાં કરવાનો લહાવો મનમાં કાયમ માટે સંઘરાઈ જાય છે. એમની આંખોમાં તદ્ન વિરોધાભાસી ભાવ એક સાથે જોવાનું આવું દુર્લભ દૃશ્ય કેમેરાની ચાંપ દાબીને તસ્વીરમાં મઢી શકાતું નથી. ભૂતકાળના અનુભવોમાંથી પ્રગટતી જયોતિની સાથોસાથ, ભવિષ્ય માટેની સ્વપ્નિલ મચક. સમય પસાર કરવા માટે થતી વાતો બહુ જલ્દી કંટાળાના મુકામે પહોંચીને વિખેરાઈ જાય છે. પણ જેમને ઘણા વખતથી ન મળ્યા હોઈએ એવા સ્વજનો સાથેની બેઠક દરમિયાન કલાકો ક્યાં વહી જાય છે એની ખબર પડતી નથી. મિત્રો, આત્મીયજનો સાથે વહેંચી શકાય એવી આ જ તો એક સૌથી મોંઘી મૂડી છે. માણસના ગયા પછી જે યાદ રહી જાય છે તે એના શબ્દો અને શબ્દો દ્વારા પ્રગટ થયેલી એની તમારા પ્રત્યેની લાગણીઓ. બોલતી વ્યક્તિ ચૂપ થઈ જાય ત્યારે એના બોલવાનું મહત્ત્વ સમજાય છે. કાયમ માટે ચૂપ થઈ જાય ત્યારે મહત્ત્વ સદાકાળ સમજાયા કરતું રહે છે. બોલનાર અને સાંભળનાર બેઉ જ્યારે મૌનનું મહત્ત્વ સમજતા થાય ત્યારે પરસ્પરનો સંબંધ એક ઊંચાઈએ પહોંચે. શબ્દોનું મહત્ત્વ એમાં રહેલા ધ્વનિથી અધિક, મૌનના અસ્તિત્વને કારણે છે. મૌનની ઉંમર મોટી છે. શબ્દો શોધતા,ધ્વનિ પ્રગટયો એ પહેલાં મૌન જન્મ્યું હતું. મૌનની આવરદા પણ લાંબી હશે. પ્રલયમાં કે કોઈ અન્ય કુદરતી આપતિમાંં આ જગતનો નાશ થશે એની સાથે શબ્દો ધ્વનિ પણ આથમી જશે પણ છેલ્લા સ્વરના પડઘા ડૂબી ગયા પછી પણ મૌન રહેવાનું. મૌનના અમરત્ત્વને સમજવા આયુષ્યભર જિંદગીને કાન દઈને સાંભળતા રહેવાની ટેવ પાડવી જોઈએ. કોઈએ બહુ સરસ વાત કહી હતીઃ'કોઈ પણ વ્યક્તિને સમજવા માટે તમારે એના વણબોલાયેલા અને કદાચ ક્યારેય ન બોલાયેલા શબ્દોને સાંભળવા જોઈએ?' વાતોનું વાતાવરણ જેમની પાસે છે એમને ક્રમશઃ મૌન દ્વારા બીજાઓ સુધી પહોંચતાં આવડી જાય છે. એક વખત પહોંચી ગયા પછી એમને ન તો લખાયેલા શબ્દની જરૂર પડે છે, ન બોલાયેલા શબ્દની. એમનું મૌન જ એમના વિચારોનું વાહન બની જાય છે.   મૌન સુધી પહોંચી ગયા પછી શબ્દોની જરૂર રહેતી નથી. પણ એવું થાય ત્યાં સુધી તો શબ્દોની ટેકણલાકડીથી જ કામ ચલાવવું પડશે. શું લાગે છે, આ સરકારનું તમને કેમનું લાગે છે?

__._,_.___

---

Posted by: imamdavadi@ymail.com

---

Reply via web post

•

Reply to sender

•

Reply to group

•

Start a New Topic

•

Messages in this topic (6)

World's Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Like us on facebook: amdavadi amdavadi

Visit Your Group

• New Members 57

• Privacy • Unsubscribe • Terms of Use

.

__,_._,___