[amdavadis4ever] માની લીધેલ ાં સત્યનો દ ુરાગ્રહ (ક ેલિડોસ્કોપ)

 

Please use http://translate.google.com/ to translate this article to Language of your choice. માની લીધેલાં સત્યનો દુરાગ્રહ કેલિડોસ્કોપ: મોહમ્મદ માંકડ If in the last few years you haven't dis-carded a major opinion or acquired a new one, check your pulse, you may be dead -Geletf Burgess આપણને નવાઈ લાગે એવી વાત એ છે કે, ઝઘડા માટેનાં કારણોમાં અસત્ય કરતાં સત્ય વધારે સંડોવાયેલું હોય છે. અસત્ય માટે ભાગ્યે જ કોઈ ઝઘડો કરે છે પરંતુ પોતે માની લીધેલા સત્ય માટે લોકો ઝઘડા, તોફાન, લડાઈઓ અને મોટાં યુદ્ધો કરતાં પણ અચકાતા નથી. પોતે માની લીધેલા સત્ય માટે માનવજાતનું અતિ મૂલ્યવાન લોહી રેડાયું છે. ઘણી વાર સમય અને સંજોગો બદલાઈ જતાં એ સત્ય માત્ર એક ભ્રમ હોવાનું સાબિત થાય છે, પરંતુ એ ભ્રામક સત્ય માટે જે ઘા પડયા હોય છે એનાં નિશાન વર્ષો સુધી ભૂંસાતાં નથી. પોતે માની લીધેલ સત્ય બાબતે શા માટે માણસ આટલો દુરાગ્રહી બને છે એ સમજાતું નથી પણ એમ લાગે છે કે બધા નશાઓમાંથી સૌથી ખરાબ નશો વિચારોનો છે એ જ્યારે ઘૂંટાય છે ત્યારે માણસ ભાન ભૂલી જાય છે. પરંતુ આ વિચારો, કે જેના માટે માણસ ગાંડોતૂર બની જાય છે એ તો સમય અને સંજોગો પ્રમાણે બદલાયા જ કરે છે. એક વાત જે એક સમયે આપણને ખૂબ જ જરૂરી અને સાચી લાગતી હોય છે એ બીજા સમયે તદ્દન બિનજરૂરી અને નકામી લાગે છે. બાળક જ્યારે મેળામાં ફરવા નીકળે છે અથવા તો કોઈ મોટાં શહેરમાં રમકડાંની દુકાન પાસેથી પસાર થાય છે ત્યારે સ્વભાવિક રીતે જ તેને એવો વિચાર આવે છે કે, જો તેની પાસે પૈસા હોય તો તે બધાં જ રમકડાં ખરીદી શકે. મનમાં એમ થાય છે કે, મોટી ઉંમરે ખૂબ પૈસા કમાઈને બધાં રમકડાં હું ખરીદી લઈશ, પરંતુ મોટી ઉંમરે વિચારો તદ્દન ફરી જાય છે. નાની ઉંમરે જે અત્યંત પ્રિય અને જરૂરી લાગતું હતું એ તદ્દન નકામું લાગે. બાળપણમાં રમકડાં પ્રાપ્ત કરવા જેવી વસ્તુ લાગે છે. એના માટે ગમે તે કરવું પડે તો તે કરવાની તૈયારી હોય છે પણ ઉંમર વધવા સાથે એ વિચારો આપોઆપ જ ખરી જાય છે. આ દુનિયામાં આપણી જુદી- જુદી સ્થિતિમાં બદલાતી ઉંમરે, આપણે જે પ્રાપ્ત કરવા તૂટી મરીએ છીએ એ કદાચ બાળકની રમકડાં માટેની ઝંખના જેવું છે અને એ ઝંખનાઓ તૃપ્ત થાય કે અતૃપ્ત રહે પરંતુ જ્યાં સુધી આપણા મનમાં જ રહે ત્યાં સુધી બહુ નુકસાનકારક બની શકતી નથી, પરંતુ એ ઝંખનાઓ જો જીદનું રૂપ પકડે તો નુકસાન કર્યા વિના રહેતી નથી અને ઝંખનાઓ જ્યારે જીદનું રૂપ પકડે છે ત્યારે એ સત્યના અંચળા નીચે એમ કરે છે. દરેક જિદ્દી માણસ પોતે સાચો છે એમ જ માને છે. પ્લેટોએ એક વાર કહેલું કે, માણસ જ્યારે જમવા બેસે છે ત્યારે એવી રીતે જમે છે કે જાણે બીજા ટંકે ખાવા માટે એ જીવવાનો જ ન હોય પરંતુ એ જ માણસ જ્યારે મકાન ચણાવે છે ત્યારે એવી રીતે ચણાવે છે(એવું પાકું અને મજબૂત) કે એને જાણે મરવાનું જ ન હોય. માણસના સ્વભાવની આ વિચિત્રતા એનાં જ કાર્યોમાં પ્રગટ થતી રહે છે. છતાં પોતાનાં દરેક કાર્યને તે ન્યાયી અને સાચું મનાવવા પ્રયત્ન કરે છે અને એ માટે બીજાઓ ઉપર દબાણ કરે છે. શેખ સાદીએ રણમાં મૃત્યુ પામેલા મુસાફરની વાત લખી છે. અફાટ રણમાં ભટકીને મૃત્યુ પામેલ એ મુસાફરનાં હાડપિંજર પાસે સાચાં મોતીની એક થેલી પડેલી હતી. મોતને ભેટતી વખતે એ મુસાફરે એક સંદેશો લખ્યો હતો, કાશ ! મારી પાસે આ મોતીની થેલીને બદલે ઘઉંની થેલી હોત ! જે સંજોગોમાં એ રણમાં ભટકતો હતો એ સંજોગોમાં સાચાં મોતીને બદલે ઘઉંથી વધારે સમય સુધી જીવતો રહી શક્યો હોત અને કદાચ રણ પાર પણ કરી શક્યો હોત. આપણી ઇચ્છાઓ અને આગ્રહોનું પણ આવું જ છે. અતિશય કીંમતી માનીને હૈયા સાથે ચાંપી રાખેલ આગ્રહો ઘણી વાર સાવ નકામા હોય છે. જે સતત બદલાયા કરે છે, જેનો પાયો મનની ચંચળતા ઉપર રચાયેલો છે, એવા આપણા આગ્રહો માટે આપણે કેટલું બધું કરીએ છીએ! આ આગ્રહો દુરાગ્રહો બનીને આપણને અને બીજાઓને કેટલું નુકસાન કરે છે! અને એમ કરતી વખતે આપણે જાણે કોઈ મહાન સત્યનું આચરણ કરી રહ્યા હોઈએ એવી રીતે વર્તીએ છીએ. ખરેખર તો, આપણા આવાં આચરણ પાછળ આપણી કોઈક અતૃપ્ત વૃત્તિઓ, ઘવાયેલો અહમ્ કે ર્કીિતની એષણા પડેલ હોય છે. આપણને જે જોઈતું હોય છે તે ખુલ્લી રીતે માગવાની આપણી િંહંમત નથી હોતી. આપણે જે વર્તન કરવું હોય છે તે ખુલ્લી રીતે કરવાની ત્રેવડ નથી હોતી, એટલે ઢોળ ચડાવીએ છીએ. સત્યનાં નામે એને એવી રીતે ચમકીલા બનાવીએ છીએ કે બીજાઓ અંજાઈ જાય. પછી આપણે એને અમલમાં મૂકવા માટે ઝુંબેશ ચલાવીએ છીએ. પરંતુ ઘણીવાર અમુક સમય વીતી ગયા પછી આપણને પોતાને આપણી પોતાની એ ઝુંબેશ, એ આગ્રહો, એ વિચારો હાસ્યાસ્પદ લાગે છે. ક્યારેક આપણે બીજાનાં વર્તનની હાંસી કે ટીકા કરીએ છીએ. આપણે પક્ષે જ સત્ય છે આપણી જ વાત સાચી છે એમ માનીને ઉગ્ર વર્તન કરીએ છીએ કે, ઝઘડો કરીએ છીએ પરંતુ સમય વીતતાં કે પરિસ્થિતિ બદલાઈ જતાં જેનો આપણે વિરોધ કર્યો હોય છે એવું જ વર્તન ઘણીવાર આપણે પોતે કરીએ છીએ. આવું બને ત્યારે પ્રશ્ર થાય છે, આપણે ક્યારે સાચા હતા? પહેલાં કે પછી? એટલે, કોઈ પણ બાબતમાં માણસ પોતે જ સાચો છે એવી જીદ કરે ત્યારે એણે જાણવું જોઈએ કે એના સત્યનો પાયો એના પોતાના પિંડ ઉપર અને સંજોગો ઉપર રચાયેલો હોય છે. યુવાન વયે માણસને જે સાચું લાગે છે એ ઘડપણમાં સાચું લાગતું નથી. પુત્ર તરીકે જે સાચું લાગે છે એ પિતા તરીકે સાચું લાગતું નથી. એક જ વ્યક્તિને પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન સત્યનાં જુદાં જુદાં પાસાંનાં દર્શન થાય છે. અને એક જ વ્યક્તિની બાબતમાં જો આમ બનતું હોય તો જુદી- જુદી વ્યક્તિઓને સત્ય જુદુ -જુદુ દેખાય એ તો સમજી શકાય એવી વાત છે. સ્ત્રી અને પુરુષનું સત્ય, નોકર અને શેઠનું સત્ય, અલગ અલગ હોઈ શકે છે. જેનાં હજારો-લાખો પાસાં છે એ સત્યને આપણે જ પૂરેપૂરું જાણી લીધું છે એમ માનીને ચાલવું અને એના માટે દુરાગ્રહ રાખવો એ મૂર્ખાઈ છે, એવો દુરાગ્રહ લાંબા ગાળે આપણને જ નુકસાન કરે છે. કેટલીક વાર ઝઘડી રહેલા બંને પક્ષો એક જ વાત માટે ઝઘડતા હોય છે. બંનેને એક જ વાત કહેવાની હોય છે. બંનેની વાત એમની રીતે સાચી હોય છે. એમના ઝઘડાનું કારણ માત્ર એમની જીદ હોય છે. ધર્મના, સિદ્ધાંતોના, વાદ અને પ્રતિવાદના મોટાભાગના ઝઘડાઓ આવા હોય છે, એનો કોઈ ઉકેલ ક્યારેય આવી શકતો નથી, પરિણામ માત્ર એકબીજાના વિનાશમાં આવે છે. સામાન્ય રીતે દરેક વ્યક્તિને એમ જ લાગે છે કે, 'હું સત્ય જાણું છું' અને આ સ્થિતિ નુકસાનકારક હોતી નથી, પરંતુ 'હું સત્ય જાણું છું.' એ વાત ઘૂંટાઈને જ્યારે 'હું જ સત્ય જાણ છું'નો ભ્રમ માણસને ગાંડપણ તરફ દોરી જાય છે. પોતાનાં એ ભ્રામક સત્ય માટે તે પોતાનો જીવ આપી દેવા માટે તૈયાર થઈ જાય છે, એટલું જ નહિ, બીજાનો જીવ લેવા પણ તૈયાર થઈ જાય છે. સત્યનો આવો દુરાગ્રહ સંબંધોમાં અને સમાજમાં અનેક મુશ્કેલીઓ સર્જે છે. આનો અર્થ એ નથી કે, સત્ય જેવું કશું છે જ નહીં, આનો અર્થ એ નથી કે, સત્યને શોધવાનો કે જાણવાનો પ્રયત્ન જ ન કરવો, આનો અર્થ એ નથી કે, બીજાની તદ્દન ખોટી લાગતી વાતો પણ સ્વીકારી લેવી, આનો અર્થ એટલો છે કે, કોઈ વાત આપણને આપણી નજરે ખોટી લાગે ત્યારે સામેની વ્યક્તિનું દૃષ્ટિબિદું સમજવા કોશિશ કરવી, એની નજરે જોવાનો પ્રયત્ન કરવો. માત્ર આપણે જે જાણીએ છીએ અને કહીએ છીએ એ જ સત્ય છે એવી જીદમાં ફસાઈ ન જવું. સત્ય માટે આગ્રહ રાખવો પણ દુરાગ્રહ ન રાખવો. આગ્રહ અને દુરાગ્રહમાં મોટો તફાવત એ છે કે, આગ્રહ પોતાના માટે હોય છે, દુરાગ્રહ બીજાના માટે હોય છે. અને આપણે માની લીધેલાં સત્ય માટે એવો દુરાગ્રહ આપણે નહિ રાખીએ તો પૃથ્વી રસતાળ જશે એમ માનીને વર્તવાની મૂર્ખાઈ ન કરવી. મારા એક સ્નેહી થોડાં વર્ષ પહેલાં મોરારજી દેસાઈના મૂત્રપ્રયોગની સખત ટીકા કરતા હતા : 'માણસને જીવવાના કેવા અભરખા હોય છે! મૂત્ર પીને મોરારજીને કેટલાં વર્ષ જીવવું હશે?' પરંતુ પછી એમની આંખે મોતિયો આવ્યો. દૃષ્ટિ ઝાંખી થવા માંડી. મૂત્રચિકિત્સા વિષે એમણે થોડું વાંચ્યું-સાંભળ્યું હતું. એક ભાઈએ પોતાને એ ચિકિત્સાથી મોતિયો ઊતરી ગયાની વિગત છાપામાં છપાવી હતી.   એમણે પ્રયોગ શરૂ કર્યો, એમને સારુંં લાગ્યું. એ ચિકિત્સા વિષે વધુ વાંચવાની-જાણવાની ઇચ્છા થઈ. ગુજરાતી અને અંગ્રેજી પુસ્તકો વાંચ્યાં અને એક દિવસ એમણે પોતે પેશાબ પીવાની શરૂઆત કરી, જો એમને મોતિયો ન આવ્યો હોત અથવા તો અમુક પ્રકારના સંજોગો ઊભા ન થયા હોત તો જિંદગીભર એ મૂત્રચિકિત્સાના ટીકાકાર રહ્યા હોત. એમને પોતાની વાત જ સાચી લાગી હોત, પરંતુ સંજોગોએ એમના વિચારોમાં પરિવર્તન આણ્યું, જે વસ્તુ એમને એકવાર તદ્દન નકામી, ખોટી અને હાસ્યાસ્પદ લાગતી હતી એ જ વસ્તુ એમને ઉપયોગી અને સાચી લગવા માંડી અને જો આટલી હદે માણસના વિચારોમાં ફેર પડી શકતો હોય તો એ વિચારો માટેનો દુરાગ્રહ શા માટે?

__._,_.___

---

Posted by: Bhupendra Jesrani <jesranibd@yahoo.co.in>

---

Reply via web post

•

Reply to sender

•

Reply to group

•

Start a New Topic

•

Messages in this topic (1)

World's Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Visit Your Group

• New Members 85
• New Links 1

• Privacy • Unsubscribe • Terms of Use

.

__,_._,___