[amdavadis4ever] લાઉડમાઉથ - Gujarati (Posted by B D Jesrani)

 

Please use http://translate.google.com/ to translate this article to Language of your choice. માટુંગાના ફાઇવ ગાર્ડન્સનો બાંકડો, રાત અને ગુલઝાર લાઉડમાઉથ : સૌરભ શાહ પિતાના ઘરમાં ગુલઝાર માટે સુવાની જગ્યા નહોતી. આ જ દિવસોમાં ગુલઝારને મોટા નામી લેખકો-શાયરોને વાંચવાની તક મળી અને ભવિષ્યની જિંદગીનો નકશો તૈયાર થતો ગયો "મેરી માં કા નામ સુજાન કૌર થા. મૈં જબ દો મહિને કા હી થા, મેરી માં ગુજર ગયી થી. માં કા ચેહરા મુઝે બિલકુલ યાદ નહીં હૈ. યાદ હૈ, બચપન મેં એક દિન કિસી ઔરત કી ગોદ મેં બૈઠે બાઝાર ગયા થા. ઉસને સામને સે આતી એક મહિલા કો દિખાકર મુઝસે કહા થા, "દેખ તેરી મા દિખને મેં બિલકુલ ઇસ ઔરત જૈસી થી!" પર મૈં ઇતના છોટા થા કિ મુઝે વો ચેહરા ભી અબ યાદ નહીં! માં કા ન હોના ઝિંદગી મેં એક ખાલીપન લાતા હૈ, પર મેરે સ્મૃતિ મેં માં સે જુડી કોઈ ભી ઘટના નહીં હૈ,લિહાઝા મેરે લિયે માં કે ન હોને કા અહસાસ બિલકુલ અલગ સા હૈ." આ શબ્દો કવિ ગુલઝારના છે. કવિ, ગીતકાર, દિગ્દર્શક, સ્ક્રિપ્ટરાઇટર, વાર્તાલેખક. જે ગણો તે ગુલઝાર, ગુલઝાર છે - એકમેવ. મા વિશેની એમની આ કવિતાનું કાનમાં ગુંજતા એમના અવાજમાં, મનોમન પઠન કરીને એમની વાત આગળ વધારીએ. લબરેઝ એટલે ભરી ભરી છલકાતી અને વક્ફા એટલે અંતર-ખાલી જગાઃ   તુઝકો પહચાનૂ ભી કૈસે, તુઝે દેખા હી નહીં, ઢૂંઢા કરતા હૂં તુઝે અપને હી ચેહરે મેં કહીં.   લોગ કહેતે હૈં મેરી આંખે, મેરી માં-સી હૈ, યૂં તો લબરેઝ હૈ પાની સે, મગર પ્યાસી હૈ.   કાન મેં છેદ હૈ, પૈદાઇશી આયા હોગા, તૂને મન્નત કે લિયે કાન છેદાયા હોગા.   સામને દાંતોં મેં વક્ફા હૈ, તેરે ભી હોગા, એક ચક્કર તેરે પાંવ કે તલે ભી હોગા.   જાને કિસ જલ્દી મેં થી જન્મ દિયા, દૌડ ગઈ, ક્યા ખુદા દેખ લિયા થા જો મુઝે છોડ ગઈ.   મેલ કર દેખતા હૂં મિલ જાયે કોઈ મુઝ-સી કહીં, તેરે બિન ઉખડી લગતી હૈ કભી સારી ઝમીં.   તુઝકો પહચાનૂ ભી કૈસે, તુઝે દેખા હી નહીં, ઢૂંઢા કરતા હૂં તુઝે આપને હી ચેહરે મેં કહીં.   ગુલઝારના પિતાએ ત્રણ વાર શાદી કરી હતી. પહેલી પત્નીથી એમને ત્રણ બાળકો હતાં. દીકરો જસમેર અને બે દીકરી-મહિન્દર અને સુરજિત. પહેલી પત્નીના અવસાન પછી પિતાજીની સમસ્યા હતી કે આ નાનાં-નાનાં બાળકોને કેવી રીતે ઉછેરવાં. પિતા દીનામાં એક કાપડની દુકાન ચલાવતા. દીના અત્યારના પાકિસ્તાનના ઝેલમ જિલ્લાનું એક ગામ છે. દુકાન માટે કાપડની ખરીદી માટે વારંવાર દિલ્હી જવું-આવવું પડતું. ત્રણેય બાળકોની દેખરેખ માટે એમણે બીજી શાદી કરી અને ગુલઝાર એ બીજી પત્નીનું એકમાત્ર સંતાન.ળ પણ પિતાજીની પરેશાનીઓ ઘટવાને બદલે વધી ગઈ. ગુલઝારની માના મૃત્યુ પછી હવે એમના પર ચાર નાનાં બાળકોની જવાબદારી આવી પડી. એટલે એમણે ત્રીજી શાદી કરી. ત્રીજી પત્ની વિદ્યાવતીથી એમને પાંચ બાળકો થયાં. લોકો કહેતા હોય છે કે જે બાળક નાનપણમાં જ માને ગુમાવી દે એણે પોતાની મેળે જ આસપાસની દુનિયા જોવી-સમજવી પડતી હોય છે અને એટલે એ વધારે સંવેદનશીલ બની જાય છે. લોકોનું માનવું સાચું હશે, પણ નમાયા હોવાનો અહેસાસ ગુલઝારને ત્યારે થયો જ્યારે એ ઘણાં મોટા થઈ ગયા હતા. પિતાજીની ત્રીજી પત્ની એવી નહોતી જેવી વાર્તાઓમાંની સાવકી મા હોય છે, પણ હા, બાળપણથી જ ગુલઝારને ઉપેક્ષિત હોવાની આદત પડી ગઈ હતી. નવી મા એમને વહાલ નહોતી કરતી. આમ તો એમને કોઈ ચાહતું નહોતું. ગુલઝાર કહે છે કે, "હું બાવળના જંગલના એક એવા એકલાઅટૂલા ઝાડ જેવો હતો જેના પર વીજળી પડી હતી. એ વાત અલગ છે કે આ જ બળી ગયેલા બાવળના ઝાડને તમે સૌ આટલો પ્યાર કરો છો." ગુલઝારની એક ઔર કવિતા છે. 'કીકર કા એક જંગલ થા.' કીકર એટલે બાવળઃ   કીકર કા એક જંગલ થા, એક બાર ઉસ જંગલ મેં જબ ગિરી થી બિજલી જાને કૈસે, એક હી કીકર પકડા ગયા બાકી બચ ગયે!   ઝુલસા હુઆ વો સબ કે બીચ ખડા હૈ અબ તક! લોગ બહુત સે દેખને આતે હૈં અબ ઉસકો છૂ કે અબ મહસૂસ ભી કરતે હૈ. હૈરાન હોતે હૈં.   રાત કી ખામોશી મેં અક્સર... બાકી સારે કીકર અબ સર્ગોશિયાં કરતે હૈં. ઐસી કૌન-સી બાત થી ઉસમેં ઉસ પર હી જો ગિરી થી બિજલી!   સર્ગોશિયાં એટલે ધીમા અવાજમાં થતી વાતો, કાનાફૂસી. ગુલઝાર માટે પિતા જ સર્વસ્વ હતા. એનું સૌથી મોટું કારણ એ કે એમની પહેલી માના ત્રણ બાળકોની પાસે પોતાની માની સ્મૃતિઓની સાથે પોતાનાં સગાં ભાઈ-બહેન પણ હતાં, એમના પિતા તો હતા જ. ગુલઝાર પાસે પોતાનું કહેવાય એવું સગું એકમાત્ર એમના પિતા જ હતા. એમનું નામ સરદાર મખ્ખનસિંહ કાલરા હતું. (ગુલઝારનું નામ સંપૂર્ણસિંહ, એ તો તમને ખબર હશે.) ગુલઝાર પિતાને સરદાર કહીને બોલાવતા. પિતાજી એમના કામમાં એટલા વ્યસ્ત રહેતા કે આ દીકરા તરફ જોવાની પણ ફુરસદ મળતી નહીં હોય. કાપડની દુકાન માટે વારંવાર દિલ્હી તો જવું જ પડતું. એક કિસ્સો હજુય ગુલઝારને યાદ છે. એ વખતે એ છ-સાત વર્ષના હતા. પિતા દીનાથી દિલ્હી જઈ રહ્યા હતા. સ્ટેશન પર ગુલઝારે ભેંકડો તાણીને જોરજોરથી રડવાનું શરૂ કર્યું. છ વર્ષના બાળક માટે એ સમય ખૂબ કપરો હશે. કુટુંબમાં ઉપેક્ષા અનુભવતું એકલવાયું બાળક આ બધામાંથી છૂટવા માટે પોતાના પિતામાં કોઈ પ્રકારનો સહારો શોધે એ સ્વાભાવિક હોય. ગુલઝાર એમની સાથે રહેવા માગતા હતા. પિતાજી પીગળ્યા અને ગુલઝારને દિલ્હી લઈ આવ્યા. ભણવા માટે મ્યુનિસિપલ બોર્ડની મિડલ સ્કૂલમાં એડમિશન અપાવ્યું. દિલ્હીમાં એમનું મકાન સબ્જીમંડી વિસ્તારના રોસન આરા રોડ પર હતું. સદર બાઝારમાં પિતાએ એક નવી દુકાન લઈ લીધી હતી જ્યાં ટોપીઓ અને થેલાઓ વેચવાનું શરૂ કર્યું હતું. એ મકાનનું નામ હતું ફસીહ, જ્યાં પિતાએ કાપડનું ગોડાઉન પણ બનાવ્યું હતું. ગુલઝાર સ્કૂલથી છૂટીને ફાજલ સમયમાં દુકાન પર આવીને પિતાની મદદ કરતા. એ સમયને આજે તો દાયકાઓ વીતી ગયા, પણ આજેય ગુલઝાર કોઈ શહેરમાં આવી કોઈ ટોપી-થેલા વેચવાની દુકાન જુએ છે તો દિલમાં કોઈ અજીબ ડર પેદા થઈ જાય છે. કંઈક એવું બન્યું હોત અને જિંદગી આવી જ કોઈ દુકાનમાં સમેટાઈ ગઈ હોત તો? રાત્રે એ ફસીહવાળી દુકાનમાં ગુલઝાર એકલા સૂઈ જતા. ફસીહમાં લાઇટનું કનેક્શન નહોતું. અંધારાથી ડર લાગતો એટલી મોડી રાત સુધી નાનકડી કુપ્પીના અજવાળામાં પુસ્તકો વાંચ્યા કરતા અને સવારે વહેલા ઊઠી જતા. ઊઠીને ઘરે જઈ, નહાઈ-ધોઈ, નાસ્તો કરીને સ્કૂલે જતા રહેતા. સ્કૂલેથી પાછા આવીને ઘરે જમીને સીધા પિતાની ટોપી-થેલાવાળી દુકાને બેસી જતા. અને મોડી સાંજે દુકાન વધાવીને ઘરે આવી વાળુ કરીને પાછા દુકાનમાં રાત ગાળવા પહોંચી જતા. પિતાના ઘરમાં ગુલઝાર માટે સુવાની જગ્યા નહોતી. આ જ દિવસોમાં ગુલઝારને મોટા-નામી લેખકો-શાયરોને વાંચવાની તક મળી અને ભવિષ્યની જિંદગીનો નકશો તૈયાર થતો ગયો, પણ ઘરમાં એમની હાલત એવા કોઈ સામાન જેવી હતી, જેની કોઈને જરૂર નહોતી. એટલે એ સામાનને ઉઠાવીને બીજી કોઈ જગ્યાએ મૂકી દેવાતો, પછી જ્યારે લાગતું કે અહીં પણ એ નડે છે એટલે ફરી બીજી કોઈ જગ્યાએ ખસેડી દેવાતો. દીના છોડી દીધું હતું. હવે દિલ્હી જ રહેવાનું હતું. એક દિવસ ઘરવાળાઓએ નક્કી કર્યું કે ગુલઝાર હવે મુંબઈ જઈને મોટાભાઈ જસમેરની સાથે રહેશે. પિતાજીએ પોતાની જાયદાદના ભાગલા કરી નાખ્યા હતા. એક હિસ્સો પહેલી પત્નીનાં બાળકોનો, બીજો હિસ્સો ત્રીજી પત્ની અને એનાં બાળકોનો. પિતાજીને એમની બીજી પત્નીના એકમાત્ર સંતાનનો વિચાર સુધ્ધાં આવ્યો નહોતો જે ઘરનો બિનજરૂરી સામાન બની ગયો હતો. બિલકુલ કમને ગુલઝાર મુંબઈ આવી ગયા. ૧૯૫૦ની સાલ હતી. દિલ્હીની સેન્ટ સ્ટીફન્સ કોલેજમાં એડમિશન પણ પાકું થઈ ગયું હતું. મુંબઈ આવીને ખાલસા કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવવાનો હતો. માટુંગાની ખાલસા કોલેજમાં શીખ વિદ્યાર્થીઓની બહુમતી હતી, પણ ત્યાં ઉર્દૂનો વિષય નહોતો એટલે ગુલઝારે બાન્દ્રાની નેશનલ કોલેજમાં એડમિશન લીધું. એ દિવસોમાં માટુંગાની ખાલસા કોલેજનો અને ફાઇવ ગાર્ડન્સનો વિસ્તાર દિવસ દરમિયાન પણ એકદમ સૂમસામ રહેતો. રાત્રે તો સાવ જ ભેંકાર. ભાઈની સાથે રહેવાનું ગમતું નહીં એટલે દિવસ આખો નેશનલ કોલેજમાં અથવા ખાલસા કોલેજના દોસ્તારો સાથે વીતતો અને રાત થતાં કોઈ પાર્કની બેન્ચ પર લંબાવીને સૂઈ જતા. એ દિવસોમાં ગુલઝારનું રાતનું ઠેકાણું ફાઇવ ગાર્ડન્સના કોઈ બાંકડા પર રહેતું. એક દિવસ વિચાર આવ્યો કે ખુલ્લામાં સૂઈ જવાને બદલે દાદર સ્ટેશનના ટિકિટ કાઉન્ટર પાસે, જ્યાં બીજા કેટલાય લોકો સૂઈ જાય છે ત્યાં જઈને સૂઈ જઈએ તો કેવું! ગુલઝાર ત્યાં જઈને સૂઈ ગયા. રાત્રે એક પોલીસવાળાએ જોયું કે આ કોઈ નવો માણસ આવ્યો લાગે છે. ઊંઘમાંથી ઉઠાડીને ગુલઝારને ભગાડી દીધા. પછી ગુલઝારને ખબર પડી કે આ જગ્યા પર સૂવા માટે પોલીસવાળાને દર અઠવાડિયે આઠ આનાનો હપ્તો ચૂકવવો પડતો હોય છે. ગુલઝાર રોજ સવાર પડે એ પહેલાં બાંકડા પરથી જાગી જતા અને ખાલસા કોલેજની હોસ્ટેલમાં એમના દોસ્તની રૂમમાં જઈને એના પલંગ પર બાકીની ઊંઘ પૂરી કરતા. પછી ઊઠીને માટુંગાથી બાન્દ્રાની નેશનલ કોલેજ જતા. ઇન્ટરમીડિયેટની પરીક્ષામાં પાસ થવાનું શક્ય નહોતું. ફેલ થયા. સંઘર્ષનો આ બેહદ કઠિન ગાળો હતો. કમાવા માટે, ખાવા માટે જે કંઈ કરવાનું મળ્યું તે કર્યું. એ દરમિયાન ૧૯૫૦થી ૧૯૫૫ના સમયગાળામાં, ગુલઝાર સાહિત્યની ઔર નજદીક આવ્યા. નિયમિત લખતા. સારું-ખરાબ લખતા રહ્યા. એ જમાનાનાં પ્રતિષ્ઠિત અખબારો-સામયિકોમાં એમની રચનાઓ નિયમિત છપાવા લાગી, પણ ગુલઝારનું શાયર હોવું એમના ઘરવાળાઓને પસંદ નહોતું. પિતાજી અક્સર કહેતા રહેતા, "ભાઈઓ પાસે ભીખ માગવાનો અને ખાવા માટે ગુરુદ્વારાના લંગરમાં જવાનો." દિલ્હીમાં પિતાજીનું મૃત્યુ થયું ત્યારે ગુલઝાર બિમલ રાયના સહાયક તરીકે મુંબઈની ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં આવી ચૂક્યા હતા. ગુલઝારના પરિવારે એમને પિતાના મૃત્યુના સમાચાર નહોતા આપ્યા. મોટાભાઈ જસમેર મુંબઈમાં જ હતા. એમને ખબર પડી એટલે એ તરત જ વિમાનમાં દિલ્હી પહોંચી ગયા હતા. દિલ્હીના કોઈ પડોશીએ થોડા દિવસ પછી ગુલઝારને આ સમાચાર આપ્યા. ખબર મળતાં જ ગુલઝાર ટ્રેન પકડીને દિલ્હી જવા રવાના થયા. એ દિવસોમાં સૌથી ફાસ્ટ ટ્રેન ફ્રેન્ટિયર મેલ હતી જે મુંબઈથી દિલ્હી ૨૪ કલાકમાં પહોંચાડતી. દિલ્હીના ઘરે પહોંચ્યા ત્યારે ત્યાં તો બધું જ પૂરું થઈ ચૂક્યું હતું. ગુલઝાર હૃદયમાં એક સન્નાટો લઈને મુંબઈ પાછા આવી ગયા. પિતાના અંતિમ સંસ્કાર કરી શક્યા નહીં એટલે પિતા મૃત્યુ પામ્યા હોવા છતાં ગુલઝાર માટે જીવિત હતા. એમને એક અફસોસ રહી ગયો કે એ પોતાના બાપને વળગીને ધ્રૂસકે ધ્રૂસકે રોઈ શક્યા નહીં. એ પછી પાંચ વર્ષ વીતી ગયા. બિમલ રાયની જિંદગીની અંતિમ સફર શરૂ થઈ ચૂકી હતી. ધીરે ધીરે કેન્સર એમને ખતમ કરી રહ્યું હતું. ગુલઝાર રોજ રાતે બિમલદા માટે આંસુ પાડતા. એ અંતિમ ગાળા દરમિયાન ગુલઝાર જ એમની સૌથી નિકટ હતા અને બિમલદાની ન બની શકેલી ફિલ્મ 'અમૃતકુંભ'ની સ્ક્રિપ્ટ એમને સંભળાવતા. ૮ જાન્યુઆરી, ૧૯૬૫ના રોજ બિમલદાનું નિધન થયું અને ગુલઝાર સહિતના સાથીઓએ એમને દાહ આપ્યો એ દિવસે ગુલઝારે પોતાના પિતાના પણ અંતિમ સંસ્કાર કર્યા. લાઉડમાઉથ : સૌરભ શાહ "ઇસી દૌરાન સચિનદા ઔર શૈલેન્દ્ર કે આપસી સંબંધ સુધર ગયે ઔર મેરી ભી છુટ્ટી હો ગયી. જહાં સે ચલ કર ગીતકાર બના થા, ફિર વાપસ ઉસી ગેરેજ કી નૌકરી મેં લૌટના મેરી મજબૂરી થી, મૈંને ઇસ હાલાત કો માન લિયા."     બાળપણ અને યુવાનીના દિવસોની સ્ટ્રગલ વિશે વાત કરતાં અશોક ભૌતિકના પુસ્તક'ઝીરો લાઇન પર ગુલઝાર' (પ્રકાશક હાર્પર કોલિન્સ)માં ગુલઝાર આગળ કહે છેઃ   'મૈં જૈસી ભી ઝિંદગી જી રહા થા, ઉસકા ઝિક્ર અબ ઝ્યાદા માયને નહીં રખતા, પર ઇસી દૌર મેં મૈંને સડકોં-ફૂટપાથોં પર, બસ્તિયોં, ખોલિયોં ઔર ઝોપડપટ્ટિયોં મેં રહેને વાલોં કો કરીબ સે દેખા.'   બિમલરાયના આસિસ્ટન્ટ તરીકેનું કામ શરૂ કર્યા પછી આવક પહેલાં કરતાં સારી થવા માંડી, એટલે ગુલઝાર ત્રણ મિત્રો સાથે અંધેરીના ચાર બંગલા વિસ્તારમાં કૂવર લોજમાં રહેવા આવી ગયા. વિખ્યાત હિન્દી સાહિત્કાર કૃષ્ણચન્દરે એ આખું મકાન ભાડા પર લઈ લીધું હતું. ભોંયતળિયે નોકરોને રહેવા માટે નાની-નાની ખોલીઓ હતી. ગુલઝાર એમાંની એક ખોલીમાં ભાડે રહેવા લાગ્યા. અત્યારે તો એ મકાન ત્યાં રહ્યું નથી. અંધેરીનો ચાર બંગલા વિસ્તાર પણ સાવ બદલાઈને પોશ ઇકાલો થઈ ગયો છે. ૧૯૫૫ની સાલમાં દિવસ દરમિયાન સમુદ્રમાં ભરતી આવતી ત્યારે કૂવર લોજની આસપાસની ઝૂંપડપટ્ટીઓની બસ્તીમાં પાણી ભરાઈ જતું. સમુદ્રના પાણીમાં કાપડ ધોવા માટે કપડામિલોની ટ્રક કાપડની ગાંસડીઓ લાદીને આવી જતી. આસપાસના ધોબીઓ પણ કપડાં ધોવા આવી જતા. ભરતી વખતે ભારે ભીડ થઈ જતી. કૂવર લોજની આસપાસ રહેતા લોકો અને ભરતી વખતે બહારથી આવી જતા લોકો વચ્ચે ઘણી વાર ટકરાવ થઈ જતો. ગુલઝારે આ બેકગ્રાઉન્ડ પર 'હાથ પીલે કરા દો' શીર્ષકથી એક ટૂંકી વાર્તા લખી છે. (કૂવર લોજમાં ગુલઝાર ૯ વર્ષ રહ્યા. આટલા સસ્તામાં આનાથી બીજી કોઈ સારી જગ્યા મુંબઈમાં ક્યાંથી મળવાની હતી. કૂવર લોજના આ લાંબા નિવાસ દરમિયાન ગુલઝારને જિંદગી વિશે ઘણું બધું જાણવા-સમજવા મળ્યું. સમુદ્રની ભરતીનું પાણી કૂવર લોજના એમના કમરામાં પણ ઘૂસી જતું. એવા વખતે કમરામાં પ્રવેશ કરતાં પહેલાં જમીન પર હળવેથી પગ પટકીને જોઈ લેવું પડતું કે કેટલું પાણી ભરાઈ ગયું છે. નવ વર્ષ સુધી તમે એકનું એક કામ એકના એક હેતુથી કરતા રહો તો એ આદત જિંદગીમાં ક્યારેય ન છૂટે. ગુલઝાર કહે છે, "આજ ભી મૈં કિસી કમરે મેં દાખિલ હોતા હૂં તો બસ આદતન હી ફર્શ પર હલ્કે સે પૈર પીટતા હૂં. અબ લોગ નહીં જાન પાતે હૈં કિ કૂવર લોજ આજ ભી મુઝસે કહીં ચિપકા હુઆ હૈ."   બિમલ રાયના સહાયક તરીકે ગુલઝાર કેવી રીતે ગોઠવાયા. માત્ર યોગાનુયોગ હતો એ. મુંબઈમાં કોલેજમાં ભણવા આવ્યા ખરા, પણ ઇન્ટર પાસ કર્યું નહીં. બે વક્તની રોટી કમાવવા જે કામ મળી જાય તે કરતા રહ્યા. એક મોટર ગેરેજમાં એકાઉન્ટન્ટનું કામ મળી ગયું. એ ગેરેજમાં ગાડીઓ પેઇન્ટિંગ માટે પણ આવતી. અકસ્માતમાં ગાડીનો કેટલાક ભાગ દબાઈ ગયો હોય, રંગ ઊખડી ગયો હોય એવી ગાડીઓ પણ આવતી. એ જમાનામાં આજની જેમ તમામ રંગોના શેડ્સ તૈયાર નહોતા મળતા. બે-ત્રણ રંગોની મેળવણી કરીને પરફેક્ટ શેડ બનાવવો પડતો જે ગાડીના મૂળ કલર સાથે બરાબર મેચ થાય અને પેચ દેખાય નહીં. આ કામ ભારે ચીવટ માગી લે. ગેરેજમાં કામ કરતાં કરતાં ગુલઝારની આ કામ પર હથોટી આવી ગઈ. રંગોની આ મેળવણીનો અનુભવ ગુલઝારને ફિલ્મ દિગ્દર્શન વખતે ઘણો કામ લાગ્યો એવું ગુલઝારનું કહેવું છે.   ફિલ્મોમાં કામ કરવું છે એવી કોઈ મહેચ્છા નહોતી. સાહિત્યકાર બનવું હતું. ગેરેજમાં કામ કરવાનું અને ગેરેજમાં જ રહેવાનું ચાલુ હતું. એ ગાળામાં ગુલઝાર નિયમિત વાંચતા-લખતા રહેતા. સાહિત્યની દુનિયામાં જવું હતું એટલે ઇપ્ટા, પીડબ્લ્યૂએ અને પંજાબી સાહિત્યસભા સાથે જોડતા હતા. ઇન્ડિયન પીપલ્સ થિયેટર એસોસિએશન (ઇપ્ટા) અને પ્રોગ્રેસિવ રાઇટર્સ એસોસિએશન (પીડબ્લ્યૂએ) સાથે તે વખતના લગભગ તમામ નામી સાહિત્યકારો, કવિઓ, ફિલ્મલેખન અને ફિલ્મીગીતો સાથે સંકળાયેલી હસ્તીઓ પણ જોડાયેલી હતી એ માત્ર યોગાનુયોગ હતો. એ દિવસોમાં ગુલઝારના એક મિત્ર હતા દેબૂ સેન જે બિમલરાયના પરિચિત હતા. બિમલદા એ વખતે 'બન્દિની' ફિલ્મની તૈયાર કરી રહ્યા હતા. ફિલ્મના સંગીત માટે સચિનદેવ બર્મન નક્કી થયા હતા અને ગીતો શૈલેન્દ્ર લખવાના હતા, પણ સચિનદા અને શૈલેન્દ્ર વચ્ચે કોઈ વાતે મનદુઃખ થઈ ગયું હતું એટલે બિમલદા શૈલેન્દ્રની જગ્યાએ બીજા કોઈ ગીતકારની શોધમાં હતા. મિત્ર દેબૂ સેન ગુલઝારને લઈને બિમલરાય પાસે પહોંચી ગયા. બિમલરાયે દેબૂ સેનને બંગાળીમાં પૂછયું, "આ સજ્જન તો સરદાર છે (તે વખતે ગુલઝાર દાઢી-પગડી રાખતા) એને વળી બંગાળની વૈષ્ણવ પરંપરાનાં ગીતો લખતાં શું ખાક આવડશે?" દેબૂએ બિમલદાને વચ્ચે જ રોકીને ધીમેથી કહ્યું, "ગુલઝારને બાંગ્લા આવડે છે!" થોડી વાતચીત થઈ. બિમલરાયને ભરોસો પડયો અને ફિલ્મી દુનિયામાં ગુલઝારનો પ્રવેશ થયો. 'બન્દિની'નાં ગીતો 'મોરા ગોરા અંગ લઈ લે, મોહે શ્યામ રંગ દઈ દે'લોકોને ખૂબ ગમ્યાં. ગુલઝાર કહે છે, "ઇસી દૌરાન સચિનદા ઔર શૈલેન્દ્ર કે આપસી સંબંધ સુધર ગયે ઔર મેરી ભી છુટ્ટી હો ગયી. જહાં સે ચલ કર ગીતકાર બના થા, ફિર વાપસ ઉસી ગેરેજ કી નૌકરી મેં લૌટના મેરી મજબૂરી થી, મૈંને ઇસ હાલાત કો માન લિયા."   પણ બિમલરાયનું મન નહીં માન્યું. આટલાં સરસ ગીતો લખ્યાં પછી કોઈની નોકરી જતી રહે એ એમને નહીં ગમ્યું હોય, એટલે ગુલઝારને બોલાવીને કહ્યું, "જુઓ, ફિલ્મોમાં ગીત લખવાનું કામ તો સારું જ છે, પણ ફિલ્મ એક દિગ્દર્શકનું માધ્યમ છે. તમે ફિલ્મ નિર્માણમાં ધ્યાન આપો. કાલથી મારા આસિસ્ટન્ટ તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કરો અને હા, તમારા જેવા કલાકાર માટે ગેરેજ જેવી જગ્યા ઠીક ન કહેવાય."   "મુંબઈ મેં મુઝે ઇસસે પહલે કિસીને ઇતના પ્યાર સમ્માન નહીં દિયા થા, મેરી આંખોં મેં આંસૂ આ ગયે થે," ગુલઝાર કહે છે.   બિમલદા જેવા મહારથીના સહાયક તરીકે કામ કરતાં કરતાં ગુલઝાર આજીવન ફિલ્મી દુનિયા સાથે જોડાઈ ગયા. બિમલરાયના ઘણાં સહાયકો હતા, પણ એમાંથી સૌથી વિશ્વાસુ ગુલઝાર હતા. ગુલઝાર માટે એ પિતા, દોસ્ત, ગુરુ- બધું જ હતા. એમની પાસેથી જ ગુલઝારે પટકથા, એડિટિંગ, ફોટોગ્રાફી અને ફિલ્મ નિર્માણ સાથે જોડાયેલી તમામ નાની-મોટી વાતો શીખી-સમજી.   પુસ્તકમાં 'મોરા ગોરા અંગ લઈ લે' ગીતના સર્જનની વિગતવાર વાતો છે અને ગુલઝારે બિમલદા વિશે લખેલો એક લાગણીભીનો લાંબો લેખ પણ છે. દસ વર્ષ પહેલાં ગુલઝાર પોતાના વતન દીનાની મુલાકાત માટે વિશાલ ભારદ્વાજ સાથે પાકિસ્તાન ગયા એનું પણ બયાન છે. એ બધી વાતો સાથે આવતા અઠવાડિયે, સમાપન કરીએ? ઓકે!" - ગુલઝાર ('પુખરાજ' કાવ્ય સંગ્રહમાંની ત્રિવેણી)

__._,_.___

---

Posted by: imamdavadi@ymail.com

---

Reply via web post

•

Reply to sender

•

Reply to group

•

Start a New Topic

•

Messages in this topic (5)

World's Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Like us on facebook: amdavadi amdavadi

Visit Your Group

• New Members 61

• Privacy • Unsubscribe • Terms of Use

.

__,_._,___