[amdavadis4ever] આપણે માણસ ઃ માણસ છીએ ખરા? (કે લિડોસ્કોપ)

 

Please use http://translate.google.com/ to translate this article to Language of your choice. આપણે માણસઃ માણસ છીએ ખરા?   Human beings are the only animals of which I am thoroughly and cravenly afraid.   - George Benard Shaw આપણે માણસ હોવાનું અભિમાન ધરાવીએ છીએ. બધાં પ્રાણીઓમાં મનુષ્યાવતાર સૌથી દુર્લભ છે. એ મનુષ્યાવતાર આપણને મળ્યો છે. ઉત્ક્રાંતિના સૌથી ઊંચા પગથિયે પહોંચ્યા છીએ. બીજાં બધાં માત્ર પ્રાણીઓ છે. આપણે માણસ છીએ- વિચારવંત, સમજદાર, બુદ્ધિશાળી માણસ છીએ.   પરંતુ પ્રશ્ર એ છે કે આપણે એવા માણસ છીએ ખરા?   કુઓન શરીફમાં છે કે ઈશ્વરે મનુષ્યનું સર્જન ઉત્તમ તરીકાથી કર્યું છે.   પરંતુ આવો મનુષ્ય જ્યારે હલકાઈ પર ઊતરે છે ત્યારે અધમથી પણ અધમ બની જાય છે.   આ પૃથ્વી પર માણસ જે પ્રકારે લડાઈ-ઝઘડા કરે છે એ પ્રકારે ક્યારેય કોઈ પ્રાણીઓ લડયાં નથી. માણસે જેટલું લોહી વહેવડાવ્યું છે એટલે લોહી બીજાં કોઈ પ્રાણીઓએ વહેવડાવ્યું નથી. માણસે જેવી નિરર્થક હિંસા કરી છે એવી બીજાં કોઈ પ્રાણીઓએ કરી નથી. એક પ્રાણી બીજાને મારે છે- પોતાના ખોરાક માટે કે પોતાની સર્વોપરિતા સ્થાપિત કરવા માટે. સિંહ હરણને મારે છે- મારી ખાય છે, પણ કશા જ કારણ વિના એકસાથે સેંકડો હરણોને માર્યા કરતો નથી. એ માત્ર પોતાનું જીવન ટકાવી રાખવા માટે અનિવાર્ય એટલી જ હિંસા કરે છે, પણ મનુષ્ય તો કશા જ કારણ વિના એના જેવા જ સેંકડો મનુષ્યોને મારી નાખે છે અને એવું કર્યા પછી પણ પોતે અન્ય પ્રાણીઓ કરતાં ઉચ્ચ છે એમ માને છે. પોતે મનુષ્ય છે,જાનવર નથી, બુદ્ધિશાળી છે, નીતિવાન છે, ર્ધાિમક છે એમ માને છે.   એક સિંહ બીજા સિંહ સાથે લડે છે ત્યારે પોતાની સર્વોપરિતા સાબિત કરવા લડે છે. બે વાંદરા લડે છે કે બે કૂતરા લડે છે ત્યારે તેમની લડાઈના પણ અમુક નિયમો હોય છે. પરંતુ નીતિનિયમોની મોટી મોટી વાતો કરનારા માણસો જ્યારે લડે છે ત્યારે બધા જ નિયમો બાજુ પર રહી જાય છે.   કોઈ કૂતરો જયારે બીજા કૂતરાની હદમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે તરત જ એ પ્રદેશનો માલિક કૂતરો તેના ઉપર હુમલો કરે છે. પરંતુ પ્રવેશ કરનાર કૂતરો જો બે પગ વચ્ચે પૂંછડીને દબાવીને નમી પડે તો હુમલો કરનાર થોડી ઘૂરકીઓ કરીને દમદાટી આપીને તેને જવા દે છે. કૂતરાઓ પણ આવી રીતે પોતાની સરહદમાં ઘૂસનાર કૂતરાને જવા દે છે. પરંતુ માણસો જયારે બીજા ઉપર હુમલો કરે છે ત્યારે હાથ જોડીને કરગરી રહેલા, નિરાધાર,નિર્બળ, અશક્ત માણસોને પણ છોડતા નથી. આવી ક્રૂરતા પ્રાણીઓમાં જોવા મળતી નથી. બીમારને, બચ્ચાંઓને, માદાઓને પ્રાણીઓ મારતાં નથી. માણસો તો સ્ત્રીઓને અને બાળકોને પણ કતલ કરે છે. એટલું જ નહિ જેણે એનું કશું જ બગાડયું ન હોય, જેની સાથે કોઈ તકરાર ન હોય,કોઈ ઓળખાણ-પિછાણ પણ ન હોય એવા નિર્દોષ માણસોને પણ રહેંસી નાંખે છે, જીવતા સળગાવી દે છે. તેમના નીતિનિયમો એ વખતે આડે આવતા નથી. દયા કે ધર્મ તેમને રોકતાં નથી.   આનો અર્થ એટલો જ છે કે આપણો સમજદાર હોવાનો દયાળુ હોવાનો દાવો સાવ પોકળ છે. બીજાં પ્રાણીઓ કરતાં આપણે ઊંચા તો નથી જ પણ અધમ છીએ, અધમથી પણ અધમ છીએ.   (ક્રમશઃ)    આપણામાં બુદ્ધિ છે, સમજ છે, પણ એ સમજ આપણને ઊંચે લઈ જઈ શક્તી નથી. મનુષ્ય રૂપે આપણે જન્મયા છીએ, પણ મનુષ્ય બની શક્યા નથી. મનુષ્યાવતાર આપણને મળ્યો છે, પરંતુ તેને ર્સાિથક કરવાની, દીપાવવાની આપણે રાખી નથી.   નાના નાના ઝઘડાઓમાં, નાની-નકામી તકરારોમાં આપણું જીવન આપણે વેડફી રહ્યા છીએ. ઉત્ક્રાંતિના ઉચ્ચ પગથિયે પહોંચ્યા છીએ, પણ ત્યાં આપણે સ્થિર થયા નથી. જો આપણે ખરેખરા મનુષ્ય હોઈએ, પ્રાણીઓ કરતાં ઉચ્ચ હોઈએ, તો આપણામાં કશીક વિશેષતા હોવી જોઈએ અથવા તો એવી વિશેષતા આપણે કેળવવી જોઈએ. મનુષ્ય તરીકે આપણે જન્મયા છીએ એટલે અનેક શક્યતાઓ અને શક્તિઓ લઈને જન્મયા છીએ. પ્રાણીઓમાં ન હોય એવું ઘણું ઘણું આપણામાં છે, પરંતુ તેનો વિકાસ કરી શકીએ તો જ આપણે સાચા મનુષ્ય બની શકીએ છીએ.   પ્રાણીઓ પણ ખાય છે, પીએ છે, ઊંઘે છે, ઝઘડા કરે છે. આપણામાં એવી કઈ વિશેષતાઓ છે જેને કારણે આપણે માણસ છીએ? એવી કઈ વિશેષતાઓ છે, જેનો વિકાસ થાય તો આપણે ખરા અર્થમાં માણસ બની શકીએ?   પ્રાણીઓમાં અને આપણામાં ઘણું સામ્ય છે, પરંતુ આપણામાં કેટલુંક એવું છે જે પ્રાણીઓમાં નથી. એ છે (૧) જિજ્ઞાાસા (૨) શ્રદ્ધા (૩) વિવેક (૪) સહાનુભૂતિ (૫) ક્ષમા.   આ પાંચ વસ્તુઓ-પંચશીલ- મનુષ્ય તરીકે આપણી વિશિષ્ટતા છે. પ્રાણીઓમાં એમાંનું કેટલુંક બીજ રૂપે દેખાય છે, પરંતુ ખરા મનુષ્યમાં તે પૂરી રીતે વિકાસ પામેલ હોય છે. જે માણસ એનાથી વંચિત હોય એ એટલે અંશે અધૂરો છે એમ ગણાય.   જો આપણે મનુષ્ય હોઈએ, અને સાચા મનુષ્ય બનવા ઈચ્છતા હોઈએ તો આપણી આ પાંચેય વિશિષ્ટતાઓ આપણે જાળવી રાખવી જોઈએ. કારણ કે મનુષ્યજીવનમાં જે કાંઈ સારું છે. સુંદર છે, સુખમય છે, તે બધું જ આ પાંચ વિશિષ્ટતાઓમાંથી વિકાસ પામેલું છે.   ૧. જિજ્ઞાાસા   જગતને જાણવાની, જીવનને જાણવાની, પોતાને જાણવાની જેવી ઈચ્છા માણસમાં હોય છે. એવી ઈચ્છા બીજા કોઈ પ્રાણીમાં હોતી નથી. પૃથ્વી ઉપર વિકસેલ જ્ઞાાનવિજ્ઞાાન એ મનુષ્યની દેન છે. બીજા કોઈ પ્રાણીઓ જિજ્ઞાાસા ધરાવતાં નથી કે જ્ઞાાનનું આદાનપ્રદાન કરી શકતાં નથી. સત્ય જાણવાની ઈચ્છા, જ્ઞાાન મેળવવાની ઝંખના એના સંપાદન અને પ્રચાર માટેની ક્ષમતા માત્ર મનુષ્યમાં જ છે. જિજ્ઞાાસાને કારણે જ મનુષ્ય મનુષ્ય બની શક્યો છે.     ૨. શ્રદ્ધા   માણસમાં શ્રદ્ધા નામની કોઈક ગૂઢ વસ્તુ રહેલી છે. પોતાની આ શ્રદ્ધાને ઘણી વાર માણસ પોતે પણ ઓળખી શક્તો નથી. કેટલીક વ્યક્તિઓમાં તે આત્મવિશ્વાસ રૂપે તો કેટલીકમાં કોઈક પરમ તત્ત્વમાં વિશ્વાસ રૂપે પ્રગટ થાય છે.જીવંત વ્યક્તિમાં શ્રદ્ધા અચૂકપણે અસ્તિત્વ ધરાવતી હોય છે. શ્રદ્ધા માણસને ગમે તેવી વિકટ પરિસ્થિતિમાં પણ ટકાવી રાખે છે, એટલું જ નહિ પણ તેને સતત ઊર્ધ્વ ગતિ તરફ તે પ્રેરે છે. શ્રદ્ધાનો જ્યારે લોપ થાય છે ત્યારે મનુષ્ય પણ મરી પરવારે છે.   ૩. વિવેક   વિવેક માત્ર મનુષ્યમાં જ હોય છે. સારાસારને સમજવાની એવી ક્ષમતા પ્રાણીઓમાં નથી હોતી. પોતાની મર્યાદા જાણવાની અને એ મર્યાદા સ્વીકારીને વર્તવાની તેની આવડતને કારણે જ મનુષ્ય આટલી પ્રગતિ કરી શક્યો છે. વિવેક વિનાનો મનુષ્ય મનુષ્ય જ નથી, તે પોતાનો અને પોતાની સાથેના સૌનો વિનાશ કરે છે.   ૪. સહાનુભૂતિ   સહાનુભૂતિ એટલે દયા નહિ. દયા અને સહાનુભૂતિમાં તફાવત છે. બીજાને દુઃખી જોઈને આપણે દયા બતાવીએ છીએ, પરંતુ સહાનુભૂતિમાં તેના દુઃખનો આપણે અનુભવ કરીએ છીએ. સહાનુભૂતિ એટલે દિલોસોજી, હમદર્દી બીજાની સ્થિતિ જોઈને જયારે આપણને એમ થાય કે એવી જ સ્થિતિમાં હું હોઉં તો મારું શું થાય અથવા તો હું કઈ રીતે વર્તું? આવી લાગણી તે સહાનુભૂતિ   આપણે બધા જ આપણા પોતાના જ્ઞાાનની કોટડીઓમાં પુરાયેલા કેદીઓ છીએ. આપણા પૂર્વગ્રહોથી જકડાયેલા છીએ. બીજાની સ્થિતિ આપણે સમજી શક્તા નથી, પરંતુ એ સમજવા માટેનો આપણો પ્રયત્ન એટલે જ સહાનુભૂતિ   - સહઅનુભૂતિ   પ્રાણીઓમાં સહાનુભૂતિ નથી. પ્રાણીઓ પણ દયા બતાવે છે, પરંતુ દયા અને સહાનુભૂતિમાં ફેર છે. સિંહણ ક્યારેય એવો વિચાર કરી શક્તી નથી કે હરણીને હું મારી નાખીશ તો એનાં બચ્ચાંનું શું થશે? અથવા તો બચ્ચાં હું મારી નાખું તો એની માને કેવું લાગે?   માણસ એવો વિચાર કરી શકે છે. (જો કે એ ક્રૂર અને હિંસક બને છે ત્યારે વિચાર કરતો નથી, પણ કરી શકે છે ખરો.) માણસ માનસિક રીતે પરકાયાપ્રવેશ કરીને બીજાનું દુઃખ જાણી શકે છે. સહાનુભૂતિ એ માણસની જ ખાસિયત છે. બીજાં પ્રાણીઓમાં તે નથી.   ૫. ક્ષમા   મનુષ્ય તરીકેની બધી જ વિશિષ્ટતાઓમાં ક્ષમા સૌની ટોચે બિરાજે છે. ક્ષમાને વીરનું ભૂષણ કહેલ છે કારણકે વીર પુરુષો જ ક્ષમા કરી શકે છે.   આફ્રિકાના એક શહેરની ફૂટપાથ પર કાળા માણસને ચાલતો જોઈને પોલીસ તેને મારીને પાડી દે છે. કારણકે ગોરાઓની ફૂટપાથ પર કાળા માણસોથી ચાલી શકાય નહિ. એ દૃશ્ય જોઈને થોડે દૂરથી પસાર થઈ રહેલ એક ગોરો માણસ દોડી આવે છે. કાળા માણસને સંબોધીને કહે છે, 'મિસ્ટર ગાંધી, તમે એ સિપાઈ પર કેસ કરો. એ માણસે તમારી સાથે ખરાબ વર્તાવ કર્યો છે. હું સાક્ષી આપીશ.'   પરંતુ મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી નામના બેરિસ્ટર સાગરની સ્વસ્થતાથી કહે છે,'આપનો હું આભાર માનું છે. પણ મારો એક નિયમ છે કે મારી જાત માટે ક્યારેય કોર્ટ ન ચડવું અને વાંક પોલીસનો નથી. વાંક આવો કાયદો કરનારનો છે.'   આ ક્ષમા છે. પોતાની જાત માટે કોર્ટે નહિ ચડનાર ગાંધી પોતાના દેશવાસીઓને થતા અન્યાયને નિવારવા પોતાની જાતને પણ હોડમાં મૂકીને આખી અંગ્રેજ સલ્તનત સામે લડવા તૈયાર થાય છે.   ક્ષમા એટલે બીજાના ગુનાને માફ કરવાની મોટપ, તમે જયારે તેને સજા કરી શકો તેમ હો ત્યારે તેને છોડી દેવાની તમારી દિલાવરી. ક્ષમા ડરમાંથી ઉદ્ભવતી નથી. શૂરવીરતામાંથી તે પ્રગટે છે.   ઉપરની પાંચ વસ્તુઓ એવી છે જેને અપનાવ્યા વિના અને જેનો વિકાસ કર્યા વિના કોઈપણ મનુષ્ય સાચો મનુષ્ય બની શક્તો નથી. આપણા સૌમાં આ પાંચે વસ્તુઓ રહેલી છે. કારણકે આપણે સૌ માણસ છીએ. પરંતુ તેના વિકાસ માટે આપણે પ્રયત્નશીલ છીએ ખરા? મનુષ્ય રૂપે આપણે જન્મયા છીએ, પરંતુ મનુષ્ય તરીકે આપણે વિકસી રહ્યા છીએ ખરા?     આપણે ગમે તે દેશમાં, ગમે તે કોમમાં, ગમે તે વર્ગમાં જન્મયા હોઈએ અને ગમે તે બનવા ઈચ્છતા હોઈએ, સૌ પ્રથમ સારા માણસ બનવાનું આપણા માટે અનિવાર્ય છે. કારણકે જે માણસ સારો માણસ બની શક્તો નથી તે બીજું કશું જ બની શક્તો નથી.

__._,_.___

---

Posted by: Bhupendra Jesrani <jesranibd@yahoo.co.in>

---

Reply via web post

•

Reply to sender

•

Reply to group

•

Start a New Topic

•

Messages in this topic (1)

---

Have you tried the highest rated email app?

With 4.5 stars in iTunes, the Yahoo Mail app is the highest rated email app on the market. What are you waiting for? Now you can access all your inboxes (Gmail, Outlook, AOL and more) in one place. Never delete an email again with 1000GB of free cloud storage.

---

World&#39;s Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Like us on facebook: amdavadi amdavadi

Visit Your Group

• New Members 72

• Privacy • Unsubscribe • Terms of Use

.

__,_._,___