[amdavadis4ever] નાગર બહેનોન ાં બેઠક ગરબા

 

Please use http://translate.google.com/ to translate this article to Language of your choice. નાગર બહેનોનાં બેઠક ગરબા પ્રાસંગિક - ડૉ. રાજશ્રી ત્રિવેદી   "સર્જનબિંદુ, માનું પ્રગટી, ઘરઘરમાં સોહાય,  દેવ રમે છે સઘળે, જ્યાં જ્યાં નારીઓ પૂજાય વીસમી શતાબ્દીના મધ્યમાં નારીવાદ જેવી પશ્ર્ચિમી વિચારધારાએ ભારતમાં હજુતો માંડ ડગ ભર્યાં હતાં બરોબર તેજ ગાળામાં શ્રી નીનુ મઝુમદાર લિખિત ગરબાની ઉપરોક્ત પંક્તિઓમાં ભારતીય નારીનું દૈવી અથવા શક્તિ સ્વરૂપનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્ય કે સ્ત્રી સમાનતા જેવી સાંત્રત નારીવાદી સંજ્ઞાઓ સદૈવ કાળથી નાગર પરિવારોમાં પ્રસ્થાપિત રૂપે જોવા મળેલી છે. એનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે નાગર જ્ઞાતિમાં સ્ત્રી-શિક્ષણ બાબતે જાગરૂકતા અને સક્રિયતા. સાહિત્ય શિક્ષણ, સંગીત કે વહીવટ જેવાં અનેક મહત્ત્વનાં ક્ષેત્રોમાં નાગર ક્ધયાઓએ પોતપોતાની રીતે હરળફાળ સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરી છે અને ઈતિહાસે અવારનવાર એની નોંધ લીધી જ છે પણ સામૂહિક સ્તરે કોઈ પણ જાતની આધાર-સામગ્રી કે આર્થિક રોકાણ વગર, ઔપચારિક નહીં છતાંય એવી એક આધ્યત્મિક પ્રવૃત્તિ એટલે "બેઠક ગરબા. નવરાત્રીના પવિત્ર દિવસોમાં રોજ બપોરે ૩.૦૦ થી ૫.૦૦ દરમ્યાન, નાગર બ્હેનો એક બીજાને ત્યાં જઈ, સાથે બેસીને ફક્ત આદિ શક્તિના વિવિધ સ્વરૂપને બિરદાવતા ગરબા હોંશભેર ગાઈને આરાધના કરે. નવરાત્રીના બે મહિના પહેલા ગત વર્ષે નોંધાયેલ નામોની યાદી પ્રમાણે સંયોજક બ્હેન તિથિ, તારીખ, નામ સ્થળ વિગેરે વિગતો સાથે સર્ક્યુલર બનાવે. મોટાભાગના સર્ક્યુલરની વહેંચણી હાથો હાથ થાય. છેલ્લા બે-ત્રણ વર્ષથી સર્ક્યુલર વ્હોટસઅપ કે ફેસબૂક ગ્રુપ પર પણ મૂકવામાં આવે છે. કોઈ પણ જાતના વ્યક્તિગત આમંત્રણ કે આગ્રહ વગર બ્હેનો નિયત સમયે, નિયત સ્થળ પર સમયસર પહોંચી જાય. એક પછી એક બ્હેન પોતાનો ગરબો ઉપાડતી જાય અને બાકીની બ્હેનો હોંશભેર ગરબા ઝીલે. જોતજોતામાં તો ઘરનું વાતાવરણ સૂર-તાલ, શબ્દ અને ભક્તિમય વડે રંગાઈ જાય. મુંબઈમાં બેઠક ગરબા સહુ પ્રથમ ૧૯૫૫ની આસપાસ શ્રી વડનગરા નાગર મંડળ, મુંબઈ (જે વિશ્ર્વભરમાં એક માત્ર નાગર સંસ્થા છે જેણે હાલમાં ૧૦૮ વર્ષ પૂરાં કર્યા)ના નેજા હેઠળ શરૂ કરવામાં આવ્યાં હતાં. ઘરની જવાબદારી કે અન્ય કારણોસર શેરી, ચાલી કે ચોકમાં રાતે વચ્ચે દીવો મૂકી ગોળ ફરી ગવાતા ગરબામાં ભાગ લઈ ના શકે એવી બ્હેનો નવરાત્રીના આનંદનો લ્હાવો ચૂકી ના જાય એ હેતુથી આ પ્રકારના ગરબા યોજવામાં આવતા હતાં.  ૧૯૫૫ થી ૧૯૬૫ ના ગાળામાં શ્રી મંડળ જુદા જુદા પરાઓમાં બેઠક ગરબાનું આયોજન કરતું અને બ્હેનો ગ્રાન્ટરોડ, મલાડ, બોરીવલી, સુધી લોકલ ટ્રેન કે ટ્રામમાં મુસાફરી કરી બેઠક ગરબામાં ભાગ લેવા પહોંચી જતી. પણ વખત જતાં, જેમ જેમ પરાઓમાં નાગર પરિવારોનો વસવાટ વઘતો ગયો, તેમ તેમ ગ્રાન્ટ રોડ, ખાર-સાંતાક્રુઝ, પાર્લા, અંધેરી, મલાડ-કાંદિવલી, બોરીવલી અને થાણા, જેવા જુદા જુદા વિસ્તારોમાં બેઠક ગરબા માટે મંડળો સ્થાપિત થયાં.  ફક્ત માતાજીના જ ગરબા કેમ, એ પ્રશ્ર્નને જવાબ આપલા વિલે-પાર્લાના શ્રીમતી અલક્ષ્યજ્યોતિ ત્રિવેદી (તેઓ હાલ ૮૨ વર્ષના છે અને છેલ્લાં ૪૧ વર્ષથી બેઠક ગરબામાં હાજરી આપે છે) કહે છે નવરાત્રી દરમ્યાન મોટાભાગના નાગર પરિવારોમાં ઘટ:સ્થાપન, અનુષ્ઠાન, અખંડ દીવો, આરતી, શ્રી શક્રાદય-સ્તુતિ અથવા શ્રી ચંડી-પાઠ જેવી અનેક ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ યોજવામાં આવે છે. ઘરમાં આમેય ભક્તિનું વાતાવરણ હોય અને એમાંય માતાજીના ગરબા ગવાય ત્યારે માતાજીનો ઘરમાં સાક્ષાત વાસ હોય એવી અનુભૂતિ થાય. નવરાત્રી દરમ્યાન સેવા-પૂજા કરતા માં ને પૂછવાનું મન થાય:  "બોલ ને માડી, આજ શા શણગાર તારે સજવા  બોલ ને માડી, આજ કેવા ભાવ મારે ભરવા હાલ અંધેરીમાં વસતા અને છેલ્લાં ૬૧ વર્ષથીય વધુ સક્રિય શ્રીમતી હંસાબેન અનંતરાય વસાવડા આજે ૯૬ વર્ષની વયના છે. જૂના સંસ્મરણોને વાગોળતા તેઓ કહે છે, એ જમાનામાં અમે દૂર દૂર સુધી બેઠક ગરબામાં ગાવા જતાં, છેલ્લાં ૫૦ વર્ષથી હું માતાજીનાં નવા નવા ગરબા શીખું પણ છું અને ગાઉં પણ છું. હું, મારી દીકરી સૂલેખા બક્ષી, દોહિત્રી શૈલી અંજારીયા અને તેની પુત્રી શ્ર્વેની, અમે ચારે પેઢીઓ સાથે બેસીને માં નો ગરબો ગાઈએ અને ઝીલીએ. હું ખૂબ નાની હતી ત્યારે શીખેલો ગરબો અમને ચારેને કંઠસ્થ છે.  "માથે સોનાનો ગરબો લઈને અંબેમાં  ગરબે રમવા નિસર્યા  જઈ ચાચરના ચોકે વસિયા અંબેમાં  ગરબે રમવા નિસર્યા અહિં ઉલ્લેખનીય વાતએ છે કે શ્રીમતી હંસાબેનના ઘરે ૧૯૬૬ ની સાલમાં નવરાત્રી પહેલાના એક રવિવારે શ્રી અંધેરી નાગર મંડળની સ્થાપના કરવામાં આવી. અંધેરીની બ્હેનોને બેઠક ગરબામાં ભાગ લેવા માટે દૂર દૂર જવું પડતું હતું તેથી આ મંડળની સ્થાપના થઈ. ફક્ત માતાજીના ગરબા ગાવા એ મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હતો. પિતા શ્રી અનંતરાય વસાવડાની પ્રેરણાથી શ્રીમતી સુલેખા બક્ષીએ નાગર ભગિની ગરબા મંડળ- વિલે પાર્લાની સ્થાપના ૧૯૭૫માં કરી. આ વર્ષે મંડળ ૪૨મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરી રહ્યું છે તેને આવકારતા, સુલેખાબેન કહે છે કે વિલેપાર્લામાં અમે શિસ્તના ખૂબ આગ્રહી છીએ. ઘડિયાળને ટકોરે ગરબા શરૂ કરવાના અને પૂરા કરવાના. અમારે ત્યાં દરેક પ્રકારના ગરબા ગવાય, કોઈક કારણસર કોઈ બ્હેનનો ગરબો ઊંચો-નીચો થાય તો બાકીની બ્હેનો ગરબો સાચવી લે પણ ગરબો તૂટવા ના દે. અહિ સ્પર્ધાત્મકતા નહીં પણ સહકારની તીવ્ર ભાવનાનાં દર્શન થાય.  વિલે પાર્લામાં ગવાતાં વિવિધ શૈલીના ગરબામાં પ્રાચીન-અર્વાચીન, લોકજીભે ચઢેલા, લોકઢાળનાં, સુગમ, ગઝલ અને શાસ્ત્રીય સંગીત પર આધારિત ગરબા શરૂ થાય તો એક પછી એક પછી એક ફાસ્ટ ગરબા ઉપડે : "ખમ્મા રે ખમ્મા મારી માવલડીને  ઝગમગ ગરબાનો ઘાટ,  માડીને માથે ચંદરવો રે..... ત્યારબાદ બીજા ઘણા ગરબા ગવાય જેમ કે : "સાથિયા પૂરાવો દ્વારેે, દીવડા પ્રગડાવે રાજ  આજ મારે આંગણે, પધારશે માં પાવાળી અથવા તો : "બહુચરમાંના દેરા પાછળ, કુકડે કુક બોલે,  હે કુકડા તારી બોલી, મને મીઠી મીઠી લાગે, ત્રણ કે ચાર ખૂબ ઝમકવાળા ગરબા થઈ જાય પછી શાસ્ત્રીય સંગીતના અચ્છા જાણકાર શ્રીમતી કાનન દેસાઈ, શ્રી અવિનાશ ભાઈનો ખૂબ ધીમો ગરબો ઉપાડે:  "સારૂ આકાશ એક હિંડોળાની ખાટ જેમાં ઝુલે મારી જગદંબા માત હિંડોળાની ખાટ તો દરેક બહેન આખો ગરબો શાંતિથી સાંભળેને ફક્ત હિંડોળાની ખાટ લાઈન ઝીલે. પ્રાચીન ગરબાઓ ગવાય એમાં ગરબીનોય સમાવેશ થાય. કવિશ્રી ભાણદાસની ખૂબ સુંદર રચનાએ ગવાય :  "ગગન મંડળની ગાગરડી ગુણ ગરબી રે  તેણી રમી ભવાની રાસ, ગાઉ ગુણ ગરબી રે આ ગરબીમાં, ગરબો કેવળ દીપ સહિતનું માટીનું પાત્ર નથી પણ એનાથી અનેકગણું વિરાટ તત્ત્વ છે, એવો ભાવ પ્રકટ કરવામાં આવ્યો છે. ગરબો ધીમો હોય કે ઝમકદાર, બ્હેનો સાથે મળીને ગરબા ગાય એનો આનંદ અવર્ણનીય હોય છે.  મલાડ-કાંદિવલીના આયોજક શ્રીમતી દિવ્યાબેન વૈદ્ય ૧૯૭૨થી આ જવાબદારી સ્વીકારેલી છે અને કહે છે, મને ખૂબ આનંદ આવે છે આયોજનનું કામ કરવામાં. મારી પાસે હજુ સુધી ૧૯૭૨ની સાલની લ્હાણી અકબંધ પડી છે. તેમનો સાથ પૂરતા શ્રીમતી શોભનાબેન ચંતાણી કહે છે કે મલાડ-કાંદિવલીમાં રાતે શક્રાદય અને માતાજીની અન્ય સ્તુતિઓનું પણ પઠન થાય છે, જેમાં પુરૂષો પણ જોડાય છે. બોરીવલીમાં વસતા શ્રીમતી હિનાબેન બક્ષી પણ વર્ષોથી બેઠક ગરબામાં જોડાયેલા છે. સ્વ. શ્રીમતી રાજુલબેન મહેતા વિલેપાર્લાના ગરબામાં કાયમ આવતા ને બ્હેનોને પ્રોત્સાહિત કરતાં. વળી ટકોર પણ કરતા કે નાગર બ્હેનોએ સંગીતની તાલીમ જરૂર લેવી જોઈએ. માતાજીના ગરબાનો જે અમૂલ્ય વારસો નાગરી ન્યાત પાસે છે તેના સંવર્ધનની ચિંતા તે કાયમ વ્યક્ત કરતાં. અંધેરી પૂર્વ સ્થિત સ્પેરો નામની સંસ્થા, આપણા નાગર ભગિની શ્રીમતી નીરા દેસાઈને સાથે લઈ, શ્રીમતી સી.એમ. લક્ષ્મીએ ૨૫ વર્ષ પહેલા શરૂ કરી હતી. સાઉન્ડ એન્ડ પીકચર આર્કાઈવ્ઝ રિસર્ચ ઑન વુમેન નામની આ સંસ્થા સ્ત્રી વિષયક અને સ્ત્રીઓ દ્વારા લિખિત કથિત અને સંકલિત જુદાં જુદાં પ્રકલ્પો ઉપર કામ કરે છે. સ્ત્રીઓનો મૌખિક ઈતિહાસ કે અભિવ્યક્તિ, વીડિયો રેકોર્ડિંગ, ફોટોગ્રાફ્સ વિગેરેનું સંવર્ધન કરવાનું કામ આ સંસ્થા કરે છે. વિલેપાર્લાની બ્હેનોને કંઠે ગવાયેલા (રાજુલબેનના ગાયેલા ગરબા સહિત) ગરબા કેસેટસમાં ટેપ કરેલાં છે. પુસ્તકમાં છપાયેલ ગીતો-ગરબા ઘણી વાર તેનો રાગ ખબર ના હોવાને કારણે ગાઈ શકાતાં નથી ત્યારે આવા સાઉન્ડ આર્કાઈવ્ઝાના મદદથી ગરબા ફરી જીવંત બની શકે. સ્ત્રી સંવેદનાને વ્યક્ત કરતો આપણો ગરબો આવનારી પેઢીઓ માટે સાચવવો એ આ પેઢીની જવાબદારી છે. ગુજરાતી ગરબાના મોભ સમા શ્રીમતી કલ્લોલિની હઝરતના પુસ્તક મારો ગરબો ઘૂમ્યોમાં લખાયું છે કે - "ગરબો સામૂહિક સાંસ્કૃતિક આનંદનું સર્વોત્તમ માધ્યમ છે....ગરબો એ ગુજરાતી પ્રજાની સંસ્કૃતિનું સૌભાગ્ય છે. ફરી પાછી આપણી પ્રજા આ સ્વરૂપની સ્વીકૃતિ યથા સમજણથી, કવિતા અને સંગીતના સુમેળ સાથે કરશે, તો ગરબો ગરબો પણ રહેશે અને ગરવો પણ રહેશે.

__._,_.___

---

Posted by: Bhupendra Jesrani <jesranibd@yahoo.co.in>

---

Reply via web post

•

Reply to sender

•

Reply to group

•

Start a New Topic

•

Messages in this topic (1)

---

Have you tried the highest rated email app?

With 4.5 stars in iTunes, the Yahoo Mail app is the highest rated email app on the market. What are you waiting for? Now you can access all your inboxes (Gmail, Outlook, AOL and more) in one place. Never delete an email again with 1000GB of free cloud storage.

---

World&#39;s Best forwarded emails...

Spread a word to join amdavadis4ever-subscribe@yahoogroups.com

To translate the posted material into your native/regional language,
please visit http://translate.google.com/

Like us on facebook: amdavadi amdavadi

Visit Your Group

• New Members 41

• Privacy • Unsubscribe • Terms of Use

.

__,_._,___